Christiaan Huygens
Christiaan Huygens (ⓘ) (14. april 1629–8. juli 1695) var ein nederlandsk matematikar og fysikar fødd i Haag. Huygens blir vanlegvis forbundi med den vitskaplege revolusjonen.
| Christiaan Huygens | |||
 | |||
| Fødd | 14. april 1629 Haag | ||
|---|---|---|---|
| Død | 8. juli 1695 Haag | ||
| Nasjonalitet | Dei sameinte Nederlanda | ||
| Område | matematikk, mekanikk, fysikk, astronomi | ||
| Yrke | astronom, matematikar, fysikar, musikkforskar, oppfinnar, musikkteoretikar, teoretisk fysikar, entomolog, instrumentmaker, vitskapsperson | ||
| Institusjonar | Det franske vitskapsakademiet | ||
| Alma mater | Universitetet i Leiden Université d'Angers | ||
| Doktorgradsrettleiar | Frans van Schooten jr. Jan Stampioen | ||
| Medlem | Royal Society Det franske vitskapsakademiet | ||
Liv og utdanning endre
Huygens kom frå ein velståande familie. Faren hans, Constantijn Huygens, var diplomat og diktar. Gjennom faren kom Christiaan i kontakt med den tidas beste matematikarar, blant andre René Descartes, som fekk stor betydning for han når det gjaldt matematikken.
Christiaan Huygens studerte jus og matematikk ved Universitetet i Leiden frå 1645 til 1647. Etter dette heldt han fram med studiet ved eit Oranje-instituttet i Breda.
Vitskapleg arbeid endre
I 1651 og 1654 publiserte Huygens sine første verk over matematiske problem. Etter kvart gjekk interessa hans meir til astronomi og sannsynsteori.
Matematikk endre
Etter eit framlegg frå Blaise Pascal publiserte han den fyrste kjende boka om sannsynsteori[1].
Fysikk endre
Det han er mest kjend for i fysikk, er framlegget om at lys består av bølgjer, og Huygens–Fresnel-prinsippet om bølgjeutbreiing.
Astronomi endre
I 1655 oppdaga Huygens saturnmånen Titan med eit sjølvbygd teleskop. Titan var den første månen som blei oppdaga som ikkje gjekk rundt jorda eller Jupiter. Titan-landaren Huygens er oppkalla etter han.
Eksperiment med ein forbrenningsmotor endre
Det er kjent at Huygens eksperimenterte med ein krutdriven atmosfæremotor. I eit brev til bror sin i 1673 hadde han teikna ei skisse av motoren[2]. Eit stempel i ein sylinder var festa til eine enden av eit tau, som gjekk over ei trinse på ein påle, med ei last som skulle lyftast i den andre enden av tauet. Lasta i tauet lyfta stemplet til øvre posisjon i sylinderen. Med stemplet i øvre posisjon vart ein krutladning i sylinderen sett av. Ventilar i sylinderen, laga av fuktig lêr og utforma som korte røyr som stakk ut, sleppte ut overskotsgassen, slik at trykket i sylinderen vart om lag likt med trykket på utsida. Når gassen i sylinderen vart avkjølt, vart volumet av gassen mindre og atmosfæretrykket på toppen av stemplet pressa det nedover i sylinderen. Krafta i tauet lyfta lasta i andre enden og det vart utført arbeid. Når det vart sleppt luft inn i sylinderen att, ville lasta i andre enden av tauet lyfta stemplet til øvre posisjon att. Ein ny krutladning måtte plasserast i sylinderen for kvar gong stemplet skulle lyfta. Huygens kom fram til at ein krutladning på ein halv kilo kunne lyfta ein masse på 1360 kg til ei høgd på 9 m[2]. Ifylgje The Early History of Combustion Engines[3] fekk Huygens motoren til å fungera og demonstrerte han i 1680. Det er ikkje kjent om Huygens visste om framlegget til Abbé Hautefeuille, som om lag på same tid som Huygens kom med framlegg om å laga ein krutdriven atmosfæremotor. Så langt ein veit, var Huygens den fyrste som laga ein «stempelmotorar med innvendig forbrenning» som fungerte. Assistenten hans, Denis Papin, gjekk seinare over til å arbeida med dampdrive atmosfæremotorar.
Ettermæle endre
Romsonden Huygens og romferda Cassini-Huygens er kalla opp etter Christiaan Huygens.
Referansar endre
- ↑ Huygens, C., Calul des probabilites - Travaux de mathématiques pures, Bind 14, Société Hollandaise des Sciences, 1657.
- ↑ 2,0 2,1 Cummins, L., Internal fire, 3. utg., Carnot Press, 2000.
- ↑ The Early History of Combustion Engines, University of Cambridge, Department of Engineering. (vitja 19/4-2008)
