Wikipedia

Draumen om krossen

Draumen om krossen (engelsk The Dream of the Rood, bokmål Drømmen om Krist kross) er eit av dei tidlegaste kristne dikta i angelsaksisk litteratur og er særeige på fleire vis: det har ei litterær kraft som er nærværande den dag i dag, er eit fengslande døme på draumevisjon og nyttar ein heidensk teknikk for å fremja ein kristen bodskap. Som andre angelsaksiske (gammalengelske) dikt er Draumen om Kristi kors skrive på vers med bokstavrim. Diktet er truleg eit av dei aller eldste verka innan angelsaksisk litteratur.

Ein kross av to plankar nagla saman.

Den engelske tittelen nyttar ordet «rood», eit arkaisk engelsk ord som kjem frå angelsaksisk «rod» og som opphavleg hadde tydinga «påle» eller «stong», men som særleg har fått tydinga krusifiks eller Jesu kross. Ei bokstavtru omsetjing av den engelske tittelen er Draumen om krossen, men denne artikkelen nyttar Arthur Sandved si norske gjendikting, Drømmen om Kristi kors.

Diktet består av 156 verselinjer og er blitt tekne vare på i Vercelliboka, eit manuskript frå 900-talet, men diktet er rekna som mykje eldre. Strofer frå diktet er funne i runer skrivne på Ruthwell-krossen som vanlegvis er datert til 600-talet. I tillegg finst òg nokre strofer på Russel-krossen som verker å vera frå same dikt.

Innhaldet til diktet endre

Draumen om krossen er eit dikt som blir fortalt av ein som drøymer: «Hør! Jeg vil fortelle en herlig drøm, en som jeg mottok i nattens mørk».[1] I draumen snakkar den som drøymer med krossen som Jesus Kristus blei krossfesta på. Diktet er delt i tre seksjonar.

Første seksjon handlar om drøymaren sin visjon om krossen. Dette er vesentleg ettersom iden om krossen og Jesus blir portrettert for lesaren av ein som drøymer, noko som litterært kan karakteriserast som draumevisjon, og eit kjent litterært grep i mellomalderen. Lesaren blir fortald om draumen som om han var verkeleg. Denne seksjonen held fram med å skildra korleis drøymaren førestiller seg at krossen reist i triumf, dekks med gull og juvelar. Drøymaren er likevel også skremt av synet av blodet på den tilbedne krossen.

Andre seksjon er krossen som talar til drøymaren om krossfestinga av Kristus, og framstår som ein lang monolog. Krossen i seg sjølv blir portrettert som tenaren til herren sin, og den mest framtredande karaktereigenskapen hans er lojalitet.[2] Krossen fortel om korleis det berre ville handla etter Kristus sin vilje, og korleis det blei hogge ned av «fiendane» hans og gjort om til krusifikset Kristus skulle døy på. Krossen og Kristus blir eitt i skildringa av pasjonen, dei er begge gjennomhola av naglar, håna og pinte, og kort tid etter gjenoppstår krossen som Kristus, pryda med gull og sølv.[3]

Den tredje og siste seksjonen avsluttar på homiletisk vis ved at krossen fortel drøymaren at han skal gå ut og spreia bodskapen om Kristus si liding og forløysing. Diktet endar med at drøymaren uttrykkjer korleis han følar at han har blitt omvend til eit betre liv, og håpar å omvenda dei han kjenner som ikkje lever eit liv vigd Kristus og krossen.

Heidenske verkemiddel og kristen bodskap endre

Draumen om krossen er eit djupt følt kristent dikt. Arthur Sandved nemner ein del element som synest å koma frå eller vera inspirert av kristen liturgi.[4] I enkelte strofer meiner ein å sjå spor etter enkelte latinske salmar, men det er vanskeleg å påvisa direkte kjelder då tilsvarande innhald tenderer til å likna på kvarandre. Dei «skiftende farger og skrud» kan endå vera ein referanse til skikken med å kle prosesjonskrossen med ulike liturgiske fargar.[5] Den katolske liturgien for langfredag, «hyllinga av krossen», tidlegare kalla for adoratio curcis: «Men nu er tiden kommet / da høy og lav skal hylle meg; / menneskene overalt på jorden, ja, hele skapningens hær». Det har faktisk vore hevda at opphavet til diktet har bakgrunn i oppbløminga av adoratio curcis etter at ein bit av krossen blei funnen i Roma i 701. Beda den ærverdige kjende til dette og fortel om det i storverket sitt Historia ecclesiastica gentis Anglorum som var ferdig i 731.[6]

Grepet med draumevisjon var ikkje ukjend for angelsaksarane. I følgje Beda fekk hyrden Cædmon dei poetiske evnene sine frå ein drømmevisjon. At ein livlaus gjenstand er stemmen i diktet var heller ikkje noko fundamentalt nytt. Grepet var populært i såkalla gåtedikt, og i ein del gåter var faktisk løysinga nettopp Kristi kross.[7]

Mange angelsaksiske diktarar levde i to tilstellingverder samstundes. Diktekunsten deira vart skapt i heidensk germansk tid, men etter at angelsaksiske England blei kristna heldt dei fram å dikta slik dei alltid hadde gjort. Det nye var at dei stilte diktinga si og verkemidla hennar til teneste for den nye kristne guden. Mange av dei beste diktarane utviste stor dugleik i å la førkristne versemål smelta saman med kristen temakrets, og med dette som kriterium viste den anonyme forfattaren av Draumen om krossen seg som forfattar av format.

Draumen om krossen er derfor prega av referansar til både heidensk som kristen kultur. Til dømes hugsar drøymaren at krossen fortel han om krossfestinga som om det var eit heftig slag. I tillegg presenterer diktet Kristus som ein «heroisk krigar som ivrig lèt seg feste til krossen for å gå i kamp med døden, krossen er ein lojal tener som smertefullt og paradoksalt blir tvinga til delta i avrettinga til herren sin».[8] Kristus kan òg bli sett på som ein angelsaksisk krigsherre som tener høvdingane sine, spesielt på krossen og som lønner dei ved ein æresfest i himmelen.[9] Såleis er krossfestinga ein siger sidan Kristus kunne ha kjempa mot fiendane sine, men han vel å døy på krossen. Diktet viser at Kristus er villig, faktisk ivrig, til å omfamna skjebnen sin og avslører òg dei fysiske detaljane om kva som skjer med ein mann, heller enn med ein gud, på krossen.[10]

I tillegg til bildet av Kristus som ein krigarkonge kan sjølve ideen om eit talande tre i seg sjølv tolkast som ei form for animisme, og viser til måten heidenske element innlemmar ånder og andre fantastiske aspekt i naturen. Den heidenske framsyningsverda plasserte ei stor vekt på dei åndelege elementa som omfattar ulike ting i Moder Jord. Særleg i dette diktet er trua på at naturlege objekt kan ha ei ånd eller åndelege element merkbar ved at lesaren blir innstendig kravd å anerkjenna treet som eit objekt for dyrking. Richard North framhevar i ei avhandling tydinga av offeret til treet i høve til heidenske dydar. Han hevdar at bildet av Kristus sin død blei konstruert i dette diktet med referanse til ein gammalengelsk myte om verdstreet.[11]

North hevdar òg at forfattaren av Draumen om krossen «nyttar språket i denne Ingui[a] for å presentera pasjonen til dei nyleg konverterte landsmennene hans som ei forteljing frå den innfødde tradisjonen deira».[11] Triumfen til treet over døden er feira ved å utsmykka krossen med gull og juvelar, på ein måte ved å dyrka treet som om det var eit idol, eit ekko av den heidenske avgudsdyrkinga i fortida.

Trass i desse sterke heidenske elementa er det reelle vesenet til diktet basert på kristen tru. Heile diktet handlar om pasjonen, døden og gjenoppstandelsen til Kristus som ein triumf over synd og ondskap. Det sterkaste kjenneteiknet på kristen tru er når drøymaren uttrykker «Herren være min venn, Han som her på jorden / led korsets død for slekters synd; / Han løst oss ut, vant livet for oss, / et hjem i himmelen». Her erkjenner drøymaren at Kristi død ikkje var ein siger i kamp, men faktisk ein måte for å sikra den menneskeleg frelse på. Eller i Sandved sine ord: «I triumf fører så himmelhelten sjelene til paradis, som en germansk høvding i spissen for sin hær av trofaste menn».[12]

Inskripsjonen på Ruthwell-krossen endre

 
Ruthwell-krossen står i dag inne i kyrkja av same av namn.

I motsetnad til ei rekke andre angelsaksiske dikt står Draumen om krossen i ei særstilling ved at det finst eldre referansar enn den bevarte utgåva frå Vercelliboka som blei sett saman ein gang på 900-talet. Ein runeinskripsjon på til saman 16 linjer på ein steinkross i Ruthwell kyrkje i Dumfriesshire sør i Skottland viser truleg til det same diktet. Ikkje alle teikna er like leselege, noko som har gitt grunnlag for diskutable tolkingar. Ruthwell-krossen er ein rundt 5 og halv meter høg kross i stein og er blitt datert til slutten av 600-talet. Krossen blei knust i 1664, men gjenreist og restaurert i 1818 av Henry Duncan.

På begge sider av eit flettverk av vinranker er runene skorne inn. Runene blei fyrste gang skildra ein gong rundt 1600, og Reginald Bainbrigg av Appleby skreiv ned inskripsjonen for William Camden sitt bokverk Britannia. Ein gong rundt 1832 blei runene kjende igjen som forskjellige frå den norrøne futharken (runealfabetet), av Thorleif Repp med referanse til Exeterboka, og såleis kategoriserte som angelsaksisk futhorc. Tolkinga hans viste til ein stad kalla dalen til Ashlafr, utjamning for ein skade på monumentet, ein døypefont og eit kloster i Therfuse.

John Mitchell Kemble fremma i 1840 ei anna lesing eller tolking som refererte til Maria Magdalena. Etter den reviderte lesinga av Kemble i ein artikkel frå 1842 blei runene knytte til diktet Draumen om krossen:

ᛣᚱᛁᛋᛏ ᚹᚫᛋ ᚩᚾ ᚱᚩᛞᛁ ᚻᚹᛖᚦᚱᚨ / ᚦᛖᚱ ᚠᚳᛋᚨ ᚠᛠᚱᚱᚪᚾ ᛣᚹᚩᛗᚳ / ᚨᚦᚦᛁᛚᚨ ᛏᛁᛚ ᚪᚾᚢᛗ
Krist wæs on rodi. Hweþræ'/ þer fusæ fearran kwomu / æþþilæ til anum.
«Kristus var på korset. Likevel / den modige kom dit langveisfra / til deres herre.»

Kemble si reviderte lesing er basert på diktet slik det er gjeve att i Vercelliboka i den grada at dei manglande orda i kvar utgåve er erstatta i begge utgåver. Kor rett dette er er omdiskutert, og kan like gjerne vera ei gjetting som er sett inn av Kemple sjølv. Pamela O'Neill nemner Kemble sin «bortimot patologiske motvilje til skandinavisk innblanding i hva han så på som engelsk enemerker».[13] Kemble sjølv noterte korleis inskripsjonen kan bli «korrigert» ved hjelp av Vercelliboka.

I tillegg til Ruthwell-krossen og Vercelliboka finst det òg eit par linjer i ein inskripsjon på Brusselkrossen frå 1100-talet, ein relikvie som blir tatt vare på i Brussel, og som synest å tilhøyra same dikt:

Rod is min nama; geo ic ricne Cyning bær byfigynde, blod bestemed
«Kross er mitt namn. Ein gong skjelvande, bar eg ein mektig konge, gjort våt av blod»

Merknadar endre

  1. ↑ Ingui er eit obskurt namn på ein gud i den angelsaksiske førkristne tradisjonen, men kan ha vore eit lokalt namn på den norrøne guden Frøy, jfr. Ingui

Kjelder endre

  1. ↑ Alle tekstsitat nyttar Sandved si norske gjendikting, sjå litteraturliste.
  2. ↑ Thieme, 1998. Side 108.
  3. ↑ Galloway, 1994. Side 1.
  4. ↑ Sandved, 1987. Side 64
  5. ↑ Patch, 1919. Side 251
  6. ↑ Migne, 1844-64. Side 569.
  7. ↑ Sandved, 1987. Side 65.
  8. ↑ Black, 23.
  9. ↑ Dockray-Miller, 3.
  10. ↑ John Canuteson 296.
  11. ↑ 11,0 11,1 North, 273.
  12. ↑ Sandved, 1987. Side 66
  13. ↑ O'Neill, , 2005.

Litteratur endre

  • Black, Joseph, red. (2007): Supplement to Broadview Anthology of British Literature. Broadview Press, 2007.
  • Blair, Hunter (1970): The World of Bede. New York: St. Martin's Press
  • Canuteson, John (1969): «The Crucifixion and Second Coming of Christ». Modern Philology, Vol. 66, No. 4, Wisconsin: University of Wisconsin Marathon Campus. Sidene 293-297.
  • Cook, Albert S., red. (1905): The Dream of the Rood: An Old English Poem Attributed to Cynewulf. Oxford: Clarendon Press
  • Dockray-Miller, Mary (1997): «The Feminized Cross of 'The Dream of the Rood». Philogical Quarterly, Vol 76. Sidene 1 og 3.
  • Drabble, Margaret. red. (1985): «The Vercelli Book: Introduction». The Oxford Companion to English Literature. Ed. 5th Edition. Oxford: Oxford University Press.
  • Galloway, Andrew (1994): «Dream-Theory in the Dream of the Rood and the Wanderer». Oxford University Press Vol. XLV, No. 180.
  • Krstovic, Jelena. red. (2006): «The Dream of the Rood: Introduction»Arkivert 2008-07-06 ved Wayback Machine.. Classical and Medieval Literature Criticism. Vol 14. Gale Group, Inc., 1995. enotes.com.
  • Migne, J.P. red. (1844–64): Patrologiae cursus completus; series latina, XC, Paris
  • North, Richard (1997): Heathen Gods in Old English Literature. Cambridge University Press.
  • Patch, Howard R. (1919): «Liturgical Influence in The Dream of the Rood». Publications of the Modern Language Assoxuation XXXIV 233-57.
  • Sandved, Arthur (1987): Vers fra vest. Gammelengelsk dikt i utvalg. Thorleif Dahls Kulturbibliotek. Oslo 1987. ISBN 82-03-15534-0.
  • O'Neill, Pamela (2005): «A pillar curiously engraven; with some inscriptions upon it»: What is the Ruthwell Cross? (British Archaeological Reports British Series, 397), Oxford, Archaeopress, ISBN 1-84171-867-X.
  • Schapiro, Meyer (1944): «The Religious Meaning of the Ruthwell Cross». The Art Bulletin. Vol 26. No 4. New York: College Art Association.
  • Thieme, Adelhied L. J. (1998): «Gift Giving as a Vital Element of Salvation in the Dream of the Rood». South Atlantic Review.
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Draumen_om_krossen&oldid=3412828»