Wikipedia

Månane til Uranus

Uranusmånane er dei 27 naturlege satellittane til Uranus. Fem av dei er massive nok til å ha oppnådd hydrostatisk likevekt og ville vore rekna som dvergplanetar om dei hadde gått i bane rundt sola.

Uranus og dei seks største månane til planeten

Dei første to månane som blei oppdaga var Titania og Oberon og blei oppdaga av William Herschel den 13. mars 1787. To til, Ariel og Umbriel, blei oppdaga av William Lassell i 1851. I 1852 gav Herschel sin son John Herschel til fire månane som til då var kjende. I 1948 oppdaga Gerhard Kuiper den femte og siste større månen, Miranda.

Nærpasseringa av Voyager 2 i januar 1986 leia til oppdaginga ti nye månar i det indre av uranussystemet. Endå ein måne, Perdita blei oppdaga etter eit studie av gamle Voyager-bilete. To nye månar, òg i bane nær Uranus, blei funne ved hjelp av romteleskopet Hubble. Inntil 1997 var Uranus den einaste av kjempeplanetane som ein enno ikkje hadde oppdaga irregulære satellittar i bane rundt. Sidan då har ni fjerne irregulære månar blitt identifiserte av bakketeleskop.

Regionen mellom hovudringane og Miranda ser ut til å halda på mange månar. Dei små månane blir konstant gravitasjonelt påverka av kvarandre. Systemet er kaotisk og tilsynelatande ustabilt, simuleringar viser at månane kan påverka kvarandre slik at dei får kryssande banar og til slutt kolliderer.[1]

I motsetning til dei fleste planetmånane som har namn ifrå antikken er alle månane til Uranus namnsette etter figurar frå verka til Shakespeare og diktet «The Rape of the Lock» av Alexander Pope.

Tabell over månane endre

Uranusmånane er lista opp under rangert ifrå kortast til lengst omløpstid. Månar massive nok til å ha kollapsa til ei rund form står på blå bakgrunn. Irregulære, dvs. innfanga, månar med prograde banar står på grå bakgrunn; dei med retrograde banar på mørkegrått.

Merknad: * Negative omløpstider indikerer ein retrograd bane rundt Uranus (motsett av planetens rotasjon).
Rangering Namn
(runde månar med feit skrift) 		Bilete Snittdiameter (km) Masse (kg) Store halvakse (km) Omløpstid (dagar) Banehelling (°)
(i forhold til ekvatoren til Uranus) 		Oppdagingsdato
1 Uranus VI Cordelia 42 ± 6 5,0×1016? 49 751 0,335034 0,08479° 1986
2 Uranus VII Ophelia 46 ± 8 5 ,1×1016? 53 764 0,376400 0,1036° 1986
3 Uranus VIII Bianca 54 ± 4 9,2×1016? 59 165 0,434579 0,193° 1986
4 Uranus IX Cressida 82 ± 4 3,4×1017? 61 766 0 ,463570 0 ,006° 1986
5 Uranus X Desdemona 68 ± 8 2 ,3×1017? 62 658 0,473650 0,11125° 1986
6 Uranus XI Juliet 106 ± 8 8,2×1017? 64 360 0,493065 0,065° 1986
7 Uranus XII Portia 140 ± 8 1,7×1018? 66 097 0,513196 0,059° 1986
8 Uranus XIII Rosalind 72 ± 12 2,5×1017? 69 927 0,558460 0,279° 1986
9 Uranus XXVII Cupid ~ 18 3,8×1015? 74 800 0,618 0,1° 2003
10 Uranus XIV Belinda 90 ± 16 4,9×1017? 75 255 0,623527 0,031° 1986
11 Uranus XXV Perdita 30 ± 6 1,8×1016? 76 420 0,638 0,0° 1986
12 Uranus XV Puck
 
 162 ± 4 2,9×1018? 86 004 0,761833 0,3192° 1985
13 Uranus XXVI Mab ~ 25 1,0×1016? 97 734 0,923 0,1335° 2003
14 Uranus V Miranda
 
 471,6 ± 1,4 (6,6 ± 0,7)×1019 129 390 1,413479 4,232° 1948
15 Uranus I Ariel
 
 1157,8 ± 1,2 (1,35 ± 0,12)×1021 191 020 2,520379 0,260° 1851
16 Uranus II Umbriel
 
 1169,4 ± 5,6 (1,17 ± 0,13)×1021 266 300 4,144177 0,205° 1851
17 Uranus III Titania 1577,8 ± 3,6 (3,53 ± 0,09)×1021 435 910 8,705872 0,340° 1787
18 Uranus IV Oberon
 
 1522,8 ± 5,2 (3,01 ± 0,07)×1021 583 520 13,463239 0,058° 1787
19 Uranus XXII Francisco ~ 22 7,2×1015? 4 276 000 -266,56* 147,459° 2001
20 Uranus XVI Caliban ~ 72 2,5×1017? 7 231 000 -579,73* 139,885° 1997
21 Uranus XX Stephano ~ 32 2,2×1016? 8 004 000 -677,37* 141,873° 1999
22 Uranus XXI Trinculo ~ 18 3,9×1015? 8 504 000 -749,24* 166,252° 2001
23 Uranus XVII Sycorax ~ 150 2,3×1018? 12 179 000 -1288,28* 152,456° 1997
24 Uranus XXIII Margaret ~ 20 5,4×1015? 14 345 000 +1687,01 51,455° 2003
25 Uranus XVIII Prospero ~ 50 8,5×1016? 16 256 000 -1978,29* 146,017° 1999
26 Uranus XIX Setebos ~ 48 7,5×1016? 17 418 000 -2225,21* 145,883° 1999
27 Uranus XXIV Ferdinand ~ 20 5,4×1015? 20 901 000 -2887,21* 167,346° 2001

Irregulære månar endre

 
Dei irregulære satellittane til Uranus

Diagrammet illustrerer banane til dei irregulære satellittane som er oppdaga så langt. Eksentrisiteten er representert ved dei gule linestykka som strekkjer seg ifrå perisenter til aposenter. Banehellinga er representert på Y-aksen. Satellittane over X-aksen er prograde medan satellittane under er retrograde. X-aksen representerer avstanden til Uranus målt i gigameter (millionar kilometer) og brøkdelen av Hill-sfæren (området gravitasjonen til ein himmellekam rår. For Uranus er denne radiusen på ca. 70 millionar kilometer.).

I motsetning til dei irregulære satellittane til Jupiter finst det ikkje nokon samanheng mellom store halvakse og banehellinga. I staden blir månane delte inn i to grupper basert på forholdet mellom store halvakse og eksentrisiteten.

Den indre gruppa har ein store halvakse mindre 15 % av Hill-sfæren og ein moderat eksentrisitet på ~0,2. Denne gruppa består av:

Den ytre gruppa har ein store halvakse på større enn 15 % av Hill-sfæren og inkluderer satellittar med høg eksentrisitet (~0,5). Denne gruppa består av[2]:

Namna endre

Namna til uranusmånane kjem ifrå dei følgjande verka:

Nokre asteroidar deler namn med uranusmånar: 171 Ophelia, 218 Bianca, 593 Titania, 666 Desdemona, 763 Cupido og 2758 Cordelia.


Uekte månar endre

Titania og Oberon blei oppdaga av Herschel 11. januar 1787. Påfølgjande trudde Herschel at han hadde observert fire andre månar, to i 1790 (18. januar og 9. februar) og to til i 1794 (28. februar og 26. mars). Det blei difor trudd i fleire tiår etter ar Uranus hadde seks satellittar, sjølv om ingen annan astronom hadde greidd å bekrefta dei fire siste. Observasjonane til Lassell i 1851, då han oppdaga Ariel og Umbriel, kunne ikkje støtta Herschel sine observasjonar. Ariel og Umbriel, som Herschel burde ha sett dersom han hadde sett månar i ved sida Titania og Oberon, passa ikkje med banekarakteristikaa til Herschel sine fire satellittar og æra for oppdaginga av Ariel og Umbriel gjekk til Lassell.[3] Det var tenkt at Herschel sine fire uekte satellittar hadde baneperiodar på 5,89 (kortarte enn Titania), 10,96 dagar (mellom Titania og og Oberon) og 38,08 og 107,69 dagar (utfor Oberon).[4]

Sjå òg endre

Bakgrunnsstoff endre

Fotnotar endre

  1. ↑ Showalter, Mark R.; Lissauer, Jack J. (22.12.2005). «The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics». Science Express. doi:10.1126/science.1122882. 
  2. ↑ Scott S. Sheppard, David C. Jewitt og Jan Kleyna «An Ultradeep Survey for Irregular Satellites of Uranus: Limits to Completeness», The Astronomical Journal, 129 (2005), side 518–525 (introduksjon)
  3. ↑ Scientific American Supplement, No. 303, October 22, 1881 / Various, arkivert frå originalen 12. januar 2009, henta 9. mars 2008 
  4. ↑ SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS)

Kjelde endre

Solsystemet
 SolaMerkurVenusMånenJordaPhobos og DeimosMarsCeresAsteroidebeltetJupiterMånane til JupiterSaturnMånane til SaturnUranusMånane til UranusMånane til NeptunNeptunMånane til PlutoPlutoKuiperbeltetDysnomiaErisDen spreidde skivaOortskya
Sola · Merkur · Venus · Jorda · Mars · Ceres · Jupiter · Saturn · Uranus · Neptun · Pluto · Eris
planetar · dvergplanetar · månar: Månen · marsmånar · jupitermånar · saturnmånar · uranusmånar · neptunmånar · plutomånar · erismånen
smålekamar:   meteoroidar · asteroidar/asteroidemånar (asteroidebeltet) · kentaurar · TNO-ar (kuiperbeltet/den spreidde skiva) · kometar (Oortskya)
Sjå òg himmellekamar, liste over lekamar i solsystemet, sorterte etter radius eller masse, og temasida om solsystemet
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Månane_til_Uranus&oldid=3436442»