Naturleg satellitt

Naturlege satellittar er himmellekamar som går i bane kring andre større himmellekamar. Månar er ein type naturlege satellittar. Det er minst 140 månar i solsystemet, og truleg mange andre i bane rundt planetar i andre solsystem. Det typiske er at dei store gasskjempene har mange månar. Merkur og Venus har ingen månar, jorda har éin stor og Mars har to små.

Utspring endre

Ein meiner at dei fleste månane blei danna i det kollapsande området i den protoplanetariske skiva som var grunnlaget til planeten månen høyrer til. Men det er mange kjente og moglege unntak og variasjonar i denne standardmodellen. Fleire månar er mest sannsynleg innfanga asteroidar, andre kan vera fragment av større månar sprengt ved kollisjonar. Månen til jorda har igjen eit anna opphav, ein del av planeten vår blei sprengt vekk ved ein kjempekollisjon med ein annan himmellekam. Så lenge dei fleste månane berre er kjent frå enkelte observasjonar frå romsondar eller teleskop er dei fleste opphavsteoriane enda usikre.

Månane i solsystemet endre

Dei største månane i solsystemet (dei over 3 000 km i diameter) er (frå sola og utover) den eine til jorda: Månen, dei galileiske månane til Jupiter: Io, Europa, Ganymede, og Callisto, saturnmånen Titan, og neptunmånen Triton. For mindre månar, sjekk tabellen under kvar planet.

Her er ein samanliknande tabell som klassifiserer alle kjende månar etter diameter. Han inkluderer au nokre andre objekt å bite merke i, enkelte asteriodar, planetar og kuiperbelteobjekt.

Diameter (km)	Jorda	Mars	Jupiter	Saturn	Uranus	Neptun	Pluto	Andre objekt
5000-6000			Ganymede	Titan
4000-5000			Callisto					Merkur
3000-4000	Månen		Io Europa
2000-3000						Triton		2003 UB₃₁₃ Pluto
1000-2000				Rhea Iapetus Dione Tethys	Titania Oberon Umbriel Ariel			90377 Sedna 90482 Orcus 50000 Quaoar 20000 Varuna 28978 Ixion
100-1000			Himalia Amalthea	Enceladus Mimas Hyperion Phoebe Janus Epimetheus Prometheus	Miranda Sycorax Puck Portia	Proteus Nereid Larissa Galatea Despina	Charon	Ceres 2 Pallas 3 Juno 4 Vesta (og mange andre)
50-100			Thebe Elara Pasiphaë	Pandora	Caliban Juliet Belinda Cressida Rosalind Desdemona Bianca	Thalassa Naiad S/2002 N 4		(For mange til å liste opp)
10-50		Phobos Deimos	Carme Metis Sinope Lysithea Ananke Leda Adrastea	Siarnaq Atlas Helene Albiorix Telesto Pan Paaliaq Calypso Ymir Kiviuq Tarvos Ijiraq	Ophelia Cordelia Setebos Prospero Stephano S/1986 U 10 S/2001 U 2 S/2001 U 3 S/2003 U 3 Trinculo S/2003 U 1 S/2003 U 2	S/2002 N 1 S/2002 N 2 S/2002 N 3 S/2003 N 1		(For mange til å liste opp)
mindre enn 10	Cruithne¹		Callirrhoe Themisto Praxidike Megaclite Kalyke Iocaste Taygete Harpalyke S/2000 J 11 Thyone S/2003 J 6 Hermippe Autonoe S/2003 J 7 S/2003 J 5 S/2003 J 1 Chaldene Isonoe Erinome S/2003 J 20 Euanthe Eurydome S/2002 J 1 Aitne S/2003 J 8 S/2003 J 3 Euporie S/2003 J 21 S/2003 J 18 S/2003 J 22 Orthosie S/2003 J 16 S/2003 J 15 S/2003 J 17 S/2003 J 11 S/2003 J 19 Pasithee Kale S/2003 J 4 Sponde S/2003 J 13 S/2003 J 23 S/2003 J 10 S/2003 J 14 S/2003 J 2 S/2003 J 12 S/2003 J 9	Erriapo Narvi Skathi Mundilfari Suttungr Thrymr Pallene (S/2004 S 2) Methone (S/2004 S 1)				(For mange til å liste opp)

¹ Det er omdiskutert om Cruithne kan teljast som ein verkeleg måne, men han er med i tabellen for samanlikninga sin del.

I tillegg til planetmånane er det også kjent at det finst over tretti asteroidemånar, asteroidar som går i bane rundt andre asteroidar.

Denne astronomiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.