Planeten Neptun

Neptun (symbol: ) er den åttande planeten frå sola og den ytste av dei fire store gassplanetane. Han vart oppdaga i 1846 og har namnet sitt frå den romerske havguden. Dvergplaneten Pluto har ein avlang bane som kryssar banen til Neptun, slik at Pluto i periodar er nærare sola enn Neptun. Dette var tilfelle i åra 1979–1999.

Med ein maksimal lysstyrke på 7,8 er ikkje Neptun synleg med det blotte auga, men synest i teleskop som ei lita, djupt blå skive. Neptun har ein ekvatordiameter på 49 528 km og inneheld 17 147 jordmassar. Middelavstanden frå sola er 30,06 jordbaneradiar. Det er observert eit svakt magnetfelt rundt Neptun. Kunnskapane våre om planeten kjem i stor grad frå observasjonar av den amerikanske romsonden Voyager 2, som flydde nær opptil Neptun i august 1989. Fleire av bileta som Voyager 2 tok, viste ein stor mørk flekk som i storleik kunne minne om den raude flekken på Jupiter. Men denne mørke flekken er ikkje ein storm som på Jupiter, men heller eit område med anna atmosfæresamansetting. Da romteleskopet Hubble vart retta mot Neptun i 1994 hadde den mørke flekken forsvunne. Til gjengjeld var det ein tilsvarande flekk ein annan stad på planeten.

Neptun liknar mykje på Uranus.

Historie endre

Neptun vart oppdaga i 1846 av Johann Galle etter rettleiing av Urbain Le Verrier, som rekna ut plasseringa til planeten på grunn av uregelmessig rørsle i banen til Uranus. Ei uavhengig utrekning av gjort av John Couch Adams.

Indre struktur endre

Den avgrensa kjennskapen til det indre av Neptun er basert på modellutrekningar på grunnlag av målingar av samansetjinga til atmosfæren, storleiken, forma, rotasjonen, massen og gravitasjonsfeltet til planeten. Ein trur at planeten har ein liten kjerne av silikat, omgjeve av ei blanding av silikat og vassis og hydrogen og helium lengst ute. Planeten har inga fast overflate. Planetskiva som framtrer i teleskop, er ei avbilding av det øvste atmosfærelaget.

Atmosfæren endre

Spekteret til Neptun syner breie band frå hydrogen og metan, som er årsaka til den karakteristiske, djupe blåfargen til planeten. Voyager 2 avbilda ein stor, mørk flekk som minnar om den store raude flekken på Jupiter, både i storleik i forhold til planeten og plasseringa på den sørlege halvkula. Romsonden avbilda dessutan fleire mindre, lyse flekkar, som flytta seg med relative snøggleikar på opp til 500 m/s, og ein bandstruktur som på Jupiter og Saturn. Nokre av desse atmosfæredetaljane er seinare påvist med hjelp av Hubble-teleskopet.

Ringar og månar endre

Fotografi av planeten Neptun i naturlege fargar.

Voyager 2 avslørte òg nokre svake ringar rundt Neptun. Den ytste ringen inneheld tre fortetta ringbogar, som faktisk var påvist i bakketeleskop ved at dei okkulterte stjerner som låg bakom. Neptun har 13 kjende månar, og åtte av desse har fått namn. Seks av månane vart oppdaga av Voyager 2. Den mest forbløffande avsløringa til romsonden var månen Triton, som synte eit frose isaude på den nordlege halvkula, og aktive geysirar i sørpolområdet. Av dei siste oppdaga månane, som er særs små, vart tre funne i 2003 ved hjelp av teleskop i Chile og på Hawaii. Nordmannen Tommy Grav var medoppdagar av månane.

Neptun har éin stor måne:

Triton

I tillegg har han 12 små satellittar. Somme av desse går i bane same vegen som planeten roterer, og somme går i motsett retning. Dei satellittane (i tillegg til Triton) som har fått endelege namn, er:

Kjelder endre

Aksnes, Kaare. (31. mars 2016). Neptun: planet. I Store norske leksikon. Henta 2. juli 2016 frå https://snl.no/Neptun%2Fplanet.

Solsystemet

Sola · Merkur · Venus · Jorda · Mars · Ceres · Jupiter · Saturn · Uranus · Neptun · Pluto · Eris
planetar · dvergplanetar · månar: Månen · marsmånar · jupitermånar · saturnmånar · uranusmånar · neptunmånar · plutomånar · erismånen
smålekamar: meteoroidar · asteroidar/asteroidemånar (asteroidebeltet) · kentaurar · TNO-ar (kuiperbeltet/den spreidde skiva) · kometar (Oortskya)
Sjå òg himmellekamar, liste over lekamar i solsystemet, sorterte etter radius eller masse, og temasida om solsystemet

Denne astronomiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.