Tsjagataisk

Tsjagataisk (persisk جغتای, jaĝatāy; uigurisk چاغاتاي chaghatay; usbekisk ﭼﯩﻐﻪتاي chag'atoy) er eit utdøydd tyrkisk språk. Det var ein gong vidt utbreidd i Sentral-Asia, og blei verande litteraturspråk frå byrjinga av 1400-talet til tidleg på 1900-talet. Det blei også tala av mogulherskarane i India. Av dei moderne tyrkiske språka er usbekisk og uigurisk nærast i slekt med tsjagataisk.

tsjagataisk jaĝatāy, chaghatay, جغتای
Klassifisering	Altaisk  Tyrkisk   Austtyrkisk    Tsjagatay     Tsjagataisk
Bruk
Tala i	Sentral-Asia og Khorasan
Skriftsystem	Det persiske alfabetet (arabiske teikn)
Språkkodar
ISO 639-2	chg
ISO 639-3	chg

Utbreiinga av Tsjagatai-khanatet på 1200-talet.

Namnet «tsjagatisk» viser til Tsjagatai-khanatet, eit rike som etterfølgde Det mongolske riket og som blei styrt av Tsjagatai Khan, andre sonen til Dsjengis Khan, Mange tsjagatai-tyrkarar og tatarar som snakka dette språket hevda dei var etterkomarar av Tsjagatai Khan.

Historie

Tsjagataisk stammar frå gammaltyrkisk (gammaluigurisk), som blei brukt som lingua franca i Sentral-Asia. Det hadde eit grunnleggjande ordforråd av tyrkiske ord og tyrkisk syntaks, men blei påverka av dei muslimske prestisjespråka arabisk og persisk på alle språkområda, som ordforråd, morfologi, syntaks og fonetikk.

Tsjagataisk utvikla seg videae under timuridane (1405–1506). 1500-talet er rekna som gullalderen for tsjagataisk litteratur.

Bakgrunnsstoff

• Eckmann, János: Chagatay Manual. (Indiana University publications: Uralic and Altaic series ; 60). Bloomington, Ind.: Indiana University, 1966. Reprinted edition, Richmond: Curzon Press, 1997, ISBN 0-7007-0860-X, or ISBN 978-0-7007-0860-4.
• Bodrogligeti, András J. E.: A Grammar of Chagatay. (Languages of the World: Materials ; 155). München: LINCOM Europa, 2001. (Repr. 2007), ISBN 3-89586-563-X.
• Pavet de Courteille, Abel: Dictionnaire Turk-Oriental: Destinée principalement à faciliter la lecture des ouvrages de Bâber, d'Aboul-Gâzi, de Mir Ali-Chir Nevâï, et d'autres ouvrages en langues touraniennes (Eastern Turkish Dictionary: Intended Primarily to Facilitate the Reading of the Works of Babur, Abu'l Ghazi, Mir ʿAli Shir Navaʾi, and Other Works in Turanian Languages). Paris, 1870. Reprinted edition, Amsterdam: Philo Press, 1972, ISBN 90-6022113-3.
• Erkinov A.: Persian-Chaghatay Bilingualism in the Intellectual Circles of Central Asia during the 15th-18th Centuries (the case of poetical anthologies, bayāz). International Journal of Central Asian Studies. C.H.Woo (ed.). vol. 12, 2008, s. 57–82 [1] Arkivert 2020-07-11 ved Wayback Machine..

Kjelder

• TYR4120 - Tsjagataiske tekster Arkivert 2012-10-05 ved Wayback Machine. ved uio.no
• Chaghatay Language i Turkic-Iranian Contacts, Encyclopædia Iranica

• Denne artikkelen bygger på «Chagatai» frå Wikipedia på bokmål, den 19. juli 2012.