Tungurahua
Tungurahua (quechua tunguri: svelg, rahua: brann, eldtunge) er ein aktiv stratovulkan i Ecuador. Han ligg i den midtre cordillera i dei ecuadorianske Andes, og reiser seg over regnskogen i Amazonas.
| Tungurahua | |||
| fjell | |||
 Utslepp av røyk og oske i 2003.
(Foto: Gerd Breitenbach) | |||
| Land |  Ecuador
| ||
|---|---|---|---|
| Fjellkjede | Andesfjella | ||
| Høgd | 5 016 moh. | ||
| Førstestiging | 1873, Alfons Stübel og Wilhelm Reiß | ||
| Koordinatar | 1°28´12“S 78°26´41“W | ||
 Tungurahua 1°28′01″S 78°26′30″W / 1.4669444444444°S 78.441666666667°W | |||
| Wikimedia Commons: Tungurahua | |||
Det siste store utbrotet skjedde i 1944. I august 2002 var det eit utslepp av ei sky av røyk og oske 3 kilometer opp i lufta.
Han er òg kjent under namnet den svarte giganten. Som ein aktiv vulkan med ein stigande magmaundergrunn, skaper han mange tremur i byen Baños like ved.
Geografi og geologi endre
Kvar han ligg endre
Tungurahua ligg i dei austre (sentrale) cordilleras i Andes 140 kilometer sør for hovudstaden Quito. Ca. 40 km mot vest ligg den høgste vulkanen i landet, Chimborazo (6310, 6267 m) og ca. 25 km mot sør ligg vulkanen El Altar (5319 m). Tungurahua reiser seg over den litle byen Baños (1800 m), kjent for varme kjelder, avstanden til Baños er berre ca. 5 km mot nord. Andre nærliggande byar er Ambato 30 km mot nordvest og Riobamba 30 km mot sørvest. Tungurahua ligg heilt mot nordre grense av, men innanfor Sangay nasjonalpark.
Evig snø endre
Høgda på Tungurahua tilseier evig snø der, grensa går på kring 4900 m. Men ein avgrensa isbre som tidlegare låg over på toppen smelta vekk då den vulkanske aktiviteten tok seg opp i 1999.
Vulkansk verksemd endre
Dagens vulkanske konstruksjon vert kalla Tungurahua III og ligg innanfor kalderaen åt forløparen (Tungurahua II) som kollapsa for 3000 (±90) år sidan. Den opphavlege konstruksjonen, Tungurahua I, kollapsa mot slutten av sein pleistocen. (IG-EPN n.d.[1]).
Historisk endre
Tungurahua har stromboliansk utbrot, med andre ord relativt veike utbrot. Alle historiske erupsjonar har hatt utløp gjennom toppkrateret og har vore følgt av sterke eksplosjonar, utkast av vulkanske fragment og nokre gongar lavastraumar. I dei siste 1300 åra har vulkanen gått inn i ein aktiv fase kvart 80 til 100 år, kor sterkast aktivitet kom i 1773, 1886 og 1916-1918. (IG-EPN 1999[2])
Aktiviteten som starta i 1999 endre
Etter ein lengre periode med kvile starta ein siste eruptiv fase i oktober 1999 som har halde fram til og med august 2006. I byrjinga på denne fasen blei 25 000 innbyggjarar i dei næraste områda mellombels evakuerte, deriblant alle i Baños. Aktiviteten veksla noko fram til 17. mai 2006 då aktiviteten tok til igjen og kulminerte med øydeleggjande utbrot den 14. juli og 16. august. Tilfellet i august var det mest valdelege så langt. Ei 10 km høg oskesky spreidde seg over eit areal på 740 gongar 180 km (IG-EPN 2006, [1] Arkivert 2005-09-07 ved Wayback Machine.) og utkast av vulkanske fragment drap fem menneske. I tillegg blei det materielle skadar ved at vegar og landsbyar på nordvestsida av Tungurahua vart lagt under oske.
Tungurahua er òg ein provins i Ecuador med hovudstaden Ambato. Tungurahuavulkanen ligg i provinsen med same namn.
Kjelder endre
- ↑ arkivkopi, arkivert frå originalen 16. januar 2006, henta 29. august 2006
- ↑ arkivkopi, arkivert frå originalen 16. desember 2005, henta 29. august 2006
- Omsett frå engelsk Wikipedia den 27. november 2005
Bakgrunnsstoff endre
- Informasjonsside med bilde. På spansk Arkivert 2004-10-25 ved Wayback Machine.
- Tungurahua nettstad
- Gerd Breitenbach: Tungurahua 2003 Arkivert 2005-04-17 ved Wayback Machine.
- Siebert, L. and T. Simkin (2002-). Volcanoes of the World Arkivert 2008-10-20 ved Wayback Machine.