Det internasjonale fonetiske alfabetet
- For staving av ord ved radiokommunikasjon, sjå bokstaveringsalfabet.
Det internasjonale fonetiske alfabetet (i daglegtale IPA-lydskrifta, frå det engelske namnet International Phonetic Alphabet) er eit fonetisk alfabet som lingvistar brukar til å representera dei språklydane (fonar eller fonem) som taleorgana til mennesket kan produsera. IPA er meint å vera ein standard for lydskrift i alle språk. Dei fleste teikna kjem frå det latinske alfabetet, medan andre er tekne frå gresk og nokre få teikn som ikkje finst i noko skriftspråk.
Pulmoniske konsonantar
endreArtikulasjonsstad → | Labial | Koronal | Dorsal | Radikal | (ingen) | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Artikulasjonsmåte ↓ | Bilabial | Labio–‐ dental |
Dental | Alveolar | Post-‐ alveolar |
Retro–‐ fleks |
Palatal | Velar | Uvular | Faryn–‐ gal |
Epi–‐ glottal |
Glottal | |||||
Nasal | m | ɱ | n | ɳ | ɲ | ŋ | ɴ | ||||||||||
Plosiv | p b | * * | t d | ʈ ɖ | c ɟ | k ɡ | q ɢ | ʡ | ʔ | ||||||||
Frikativ | ɸ β | f v | θ ð | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | ç ʝ | x ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h ɦ | ||
Approksimant | β̞ | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | |||||||||||
Vibrant | ʙ | r | * | ʀ | * | ||||||||||||
Flikk eller flapp | * | † | ɾ | ɽ | * | ||||||||||||
Lateral Frikativ | ɬ ɮ | * | * | * | |||||||||||||
Lateral Approksimant | l | ɭ | ʎ | ʟ | |||||||||||||
Lateral flapp | ɺ | * | * |
- Stjerner (*) markerer lydar som ikkje har offisielle IPA-symbol. Sjå artiklane om lydane for ad hoc-symbol brukt i litteraturen.
- Kross (†) markerer symbol som ikkje har offisiell Unicode-støtte. Frå mai 2005 gjeld dette labiodental flapp, som blir symbolisert ved v med ein krok på høgre side:
- I rader der symbola står i par (obstruentar), er symbolet til høgre ein stemt konsonant (bortsett frå [ɦ]). I dei andre radene står det enkle symbolet for ein stemt konsonant.
- Sjølv om det er eit felles symbol for dei koronale artikulasjonsstadene for alle konsonantar bortsett frå frikativar, blir symbola sett på som spesifikt alveolare, post-alveolare, osb., når ein tek for seg eitt enkelt språk, avhengig av korleis ein uttalar lyden på dette språket.
- Mørke område viser til artikulasjonar som ein reknar som umoglege.
- Symbola [ʁ, ʕ, ʢ] representerer anten stemte frikativar eller approksimantar.
- Det er meir forma på tunga enn stillinga hennar som skill frikativane [ʃ ʒ], [ɕ ʑ] og [ʂ ʐ].
- Den labiodentale nasalen [ɱ] er ikkje kjend som fonem i noko språk.
Ikkje-pulmoniske konsonantar
endreBilabial | Labiodental | Dental | Alveolar | Postalveolar | Retrofleks | Palatal | Velar | Uvular | Epiglottal | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ejektiv | Stopp | pʼ | tʼ | ʈʼ | cʼ | kʼ | qʼ | ʡʼ | |||
Affrikat | t̪θʼ | tsʼ | t̠ʃʼ | ʈʂʼ | kxʼ | qχʼ | |||||
Frikativ | ɸʼ | fʼ | θʼ | sʼ | ʃʼ | ʂʼ | ɕʼ | xʼ | qʼ | ||
Lateral affrikat | tɬʼ | cʎ̝̊ʼ | kʟ̝̊ʼ | ||||||||
Lateral frikativ | ɬʼ | ||||||||||
Klikk | Tenuis | ʘ | ǀ | ǃ | ‼ | ǂ | ʞ | ||||
Stemt | ʘ̬ | ǀ̬ | ǃ̬ | ‼̬ | ǂ̬ | ||||||
Nasal | ʘ̃ | ǀ̃ | ǃ̃ | ‼̃ | ǂ̃ | ||||||
Tenuis lateral | ǁ | ||||||||||
Stemt lateral | ǁ̬ | ||||||||||
Implosiv | Stemt | ɓ | ɗ | ᶑ | ʄ | ɠ | ʛ | ||||
Ustemt | ɓ̥ | ɗ̥ | ᶑ̊ | ʄ̊ | ɠ̊ | ʛ̥ |
Vokalar
endreEndre | Fremre | Nesten- fremre |
Midtre | Nesten- bakre |
Bakre |
Trong | |||||
Nesten-trong | |||||
Halvtrong | |||||
Sentral | |||||
Halvopen | |||||
Nesten-open | |||||
Open |
- Der symbola opptrer i par, er det til høgre ein runda vokal. Alle andre er urunda.
Diakritiske teikn
endreɹ̩ n̩ | Syllabisk | e̯ ʊ̯ | Ikkje-syllabisk |
tʰ dʰ | Aspirert | ||
n̥ d̥ | Ustemt | s̬ t̬ | Stemt |
b̤ a̤ | Luftfylt stemme | b̰ a̰ | Knirkerøyst |
t̪ d̪ | Dental | t̼ d̼ | Lingval-labial |
t̺ d̺ | Apikal | t̻ d̻ | Laminal |
u̟ t̟ | Meir fremre | i̠ t̠ | Meir bakre |
ɔ̹ x̹ | Meir runda | ɔ̜ x̜ʷ | Mindre runda |
tʷ dʷ | Labialisert | tʲ dʲ | Palatalisert |
tˠ dˠ | Velarisert | tˁ dˁ | Faryngalisert |
ɫ z̴ | Velarisert eller faryngalisert |
Suprasegmentale diakritikon
endreSuprasegmentale diakritika er teikn som blir nytta for å gje trykk, tonelag og lengde på vokalar og konsonantar.
Teikn | Tyding og bruk | Eksempel |
---|---|---|
ˈ | Viser staving som har hovudtrykk, og at tonelag 1 skal brukast. Skal plasserast til venstre for den aktuelle stavinga. | [ˈlʷoːʋən] - loven |
² | Viser staving som har hovudtrykk, og at tonelag 2 skal brukast. Skal plasserast til venstre for den aktuelle stavinga. | [²lʷoːʋən] - låven |
˜ | Viser cirkumfleks tonelag i einstavingsord. | [˜lʷɔːn] - trøndersk låne med apokope |
ˌ | Viser staving som har bitrykk. Påverkar ikkje tonelag. | |
ː | Viser lang vokal eller konsonant i hovudtrykkstaving. Blir plassert etter den aktuelle lyden. | [²leːtə] - lete |
ˑ | Viser halvlang vokal eller konsonant i bitrykkstaving. Blir plassert etter den aktuelle lyden. |
Sjå òg
endreBakgrunnsstoff
endre- Offisiell nettstad for IPA
- Norske språklydar Arkivert 2007-02-09 ved Wayback Machine.. Interaktivt IPA-kart.
- Bra flash-basert høyrehjelpemiddel Arkivert 2006-10-21 ved Wayback Machine.