Ekstremvêr i Noreg

Ekstremvêr i Noreg er eit uvêr som er så kraftig at det er fare for liv og verdiar. I Noreg er det berre Meteorologisk Institutt som er pålagt å varsle og som har lov å varsle om slike vêrforhold, då kalla eit ekstremvarsel. Årsaka til at berre MI gjev ut slike varsel er fordi det ikkje skal oppstå forvirring om til dømes StormGeo eller andre vêrselskap hadde gjeve ut eit ekstremvarsel, medan MI ikkje hadde sendt ut.

Nyttårsorkanen på veg inn mot Nordvestlandet 04 UTC 1. januar 1992.

Foto: Met.no

Ekstremvêret Dagmar ved Seilet hotell i Molde.

I samband med ekstremvarsel vert styresmaktene varsla slik at dei kan sette i gang førebyggjande tiltak. Først vert hovudredningssentralane og Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE) varsla og deretter Justisdepartementet, fylkesmannen i fylka som vert råka, politiet i aktuelle område i tilfelle evakuering, kommunale etatar i aktuelle område for å sikre verdiar og media for å varsle ålmenta.

Kriterium

For at eit uvêr skal kallast ekstremt må minst eitt av følgjande kriteria oppfyllast:

• Sterk vind, som regel storm.
• Store nedbørmengder eller endra temperaturforhold som kan føre til stor flaum.
• Ekstremt stor snørasfare over store område
• Stormflod (ekstremt høg vasstand langs delar av kysten)

I tillegg spelar òg kva område som vert råka inn på om det vert sendt ut ekstremvarsel eller ikkje. Til dømes må det kraftigare vind til i Nord-Noreg og på Vestlandet enn på Austlandet.

Kva retning vinden kjem frå spelar vanlegvis òg ei rolle. Om vinden bles parallelt med kysten vil berre dei ytste områda verte råka av kraftig vind, men med ein gong vinden kjem med større vinkel inn på kysten vil større område få merke den kraftige vinden.

Opphav

Opphavet til at ein starta med varslingsplanar for ekstreme vêrsituasjonar var nyårsorkanen i 1992 i Møre og Romsdal. Orkanen vart godt varsla av Meteorologisk Institutt på nyårsaftan 1991, men sidan varselet mellom anna kom på denne spesielle dagen var det få som fekk varselet med seg. Verken ålmenta eller styresmakter vart varsla om det særs kraftige uvêret og øydeleggingane vart deretter sidan ingen skadeførebyggande tiltakt vart utført og heller ingen beredskap vart sett i gang for å raskt bøte på skadane som oppstod.

Første gong prosedyrane for ekstremvarsel vart nytta var 8. desember 1994 då det vart full til sterk storm langs kysten frå Lindesnes til Fedje. Dei fleste ekstremvêra kjem som følgje av kraftig vind. Ekstremvêr som følgje av ekstrem stor snørasfare har enno ikkje oppstått sidan prosedyrane vart oppretta.

Namn

Sidan 1995 har òg MI gjeve namn på ekstremvêra på liknande måte som ein gjer med tropiske syklonar i andre delar av verda. Her nyttar ein ei alfabetisk liste der anna kvart namn er eit mannsnamn og eit kvinnenamn. Bokstavane Q, W, X, Z, Æ, Ø og Å vert ikkje nytta. Når ein kjem til siste bokstav (Y) byrjar ein på nytt igjen med A på neste ekstremvêr. På den første lista vart ikkje bokstaven C nytta.

Det første ekstremvêret som fekk namn var Agnar 12. oktober 1995.

Kjende ekstremvêr

Nyårsorkanen i 1992 var det dyraste uvêret som har råka landet. Det vart registrert 33 000 skadar og utbetalt ei total erstatning på om lag 1,3 milliardar kroner.

Vesleofsen, flaumen som råka Austlandet i juni 1995, vart òg særs dyr med om lag 6900 skadar for 1,8 milliardar kroner og utbetalt erstatning for 940 millionar kroner. Ekstremvêret Narve råka Nord-Noreg i januar 2006 og det vart rapportert 2478 skadar som totalt gav ei erstatning på rundt 188 millionar kroner.. Eit av dei mest omfattande uvêra som har råka landet var dei tre ekstremvêra Gudrun, Hårek og Inga som kom på løpande band i januar 2005. Områda heilt frå Østfold til Nordland vart råka i denne uvêrsperioden og det vart rapportert 4306 skadar for totalt 160 millionar kroner.

Storofsen er ein av dei største flaumane som har råka landet nokon gong. Han skjedde i 1789 og tok livet av minst 61 menneske. Den galne måndagen var eit anna kjend uvêr med orkan som i 1822 tok meir enn 300 menneskeliv på Vestlandet.

Liste over ekstremvêr

Ekstremvêr i Noreg

Dato	Namn	Område råka	Årsak
8. desember 1994	Namnlaus	Lindesnes til Fedje	Vind opp mot sterk storm; høg vasstand frå Lindesnes til Karmøy
19. januar 1995	Namnlaus	Rogaland til Sogn og Fjordane	Vind opp i sterk storm.
30. januar 1995	Namnlaus	Hordaland, Sogn og Fjordane og Trøndelag	Vind opp i sterk storm.
31. januar 1995	Namnlaus	Trøndelag til Narvik	Høg vasstand
27. mai 1995	Namnlaus, men i ettertid kalla Vesleofsen	Telemark og Austlandet	Store nedbørmengder
31. mai 1995	Namnlaus, men i ettertid kalla Vesleofsen	Telemark og Austlandet	Store nedbørmengder
7. juni 1995	Namnlaus, men i ettertid kalla Vesleofsen	Austlandet	Store nedbørmengder
12. oktober 1995	Agnar	Nordmøre, Trøndelag og Helgeland	Sterk storm, full storm på Helgeland
11. november 1995	Bera	Troms og Vest-Finnmark	Full storm, fare for snøras og vanskelege køyreforhold
29. januar 1996	Dag	Aust-Finnmark	Sterk storm
28. februar 1996	Erika	Trøndelag	Kortvarig sterk storm
12. oktober 1996	Frode	Nordland, Troms og Vest-Finnmark	Full eller sterk storm
28. oktober 1996	Gerd	Lindesnes til Oslofjorden med landområde	Opp til storm med kast
14. januar 1997	Hauk	Spitsbergen	Sterk storm
29. januar 1997	Idun	Nordland, Troms og Finnmark	Full storm, sterk storm i Finnmark
6. februar 1997	Joar	Vestfjorden og Ofoten - Nordfjord	Høg vasstand
7. februar 1997	Joar	Nordfjord, Møre og Romsdal og Trøndelag	Sterk storm og høg vasstand
17. februar 1997	Kari	Rogaland til Sogn og Fjordane og i Trøndelag	Sterk storm
16. november 1997	Leif	Spitsbergen	Sterk storm
9. november 1998	Mari	Indre Sør-Trøndelag	Full storm
26. november 1999	Njål	Stad til Narvik	Høg vasstand
28. november 1999	Olrun	Hordaland, Sogn og Fjordane og Trøndelag	Full eller sterk storm
24. desember 1999	Peter	Agder til Østfold	Liten eller full storm
28. januar 2000	Reidun	Lindesnes til Østfold	Høg vasstand
27. mars 2000	Sølve	Aust-Finnmark	Full storm
28. oktober 2000	Tora	Agder	Full storm, store nedbørsmengder og høg vasstand
15. januar 2001	Ulf	Troms og Finnmark	Full storm
15. desember 2001	Valdis	Finnmark	Sterk storm
17. desember 2002	Yrjan	Vesterålen, Troms og Finnmark	Full eller sterk storm
14. januar 2003	Agda	Møre og Romsdal og Sør-Trøndelag sør for Trondheimsfjorden	Full eller sterk storm
28. oktober 2003	Bengt	Tromsø til Vardø	Høg vasstand
3. desember 2003	Clara	Salten til Vest-Finnmark	Full storm
6. desember 2003	Dyre	Møre og Romsdal og Trøndelag	Full storm
10. desember 2003	Edda	Nord-Helgeland til Sør-Troms	Full storm. Sterk storm i Lofoten.
21. desember 2004	Finn	Nord-Møre til Vesterålen	Full storm
8. januar 2005	Gudrun	Sør-Rogaland til Svenskegrensa	Sterk storm i Rogaland, ellers liten til full storm, Høg vasstand frå Egersund til Svenskegrensa
10. januar 2005	Hårek	Nord-Trøndelag til Lofoten	Kortvarig sterk storm. Høg vasstand.
11. januar 2005	Inga	Egersund til Kristiansund	Høg vasstand. Liten til sterk storm.
August 2005	Jostein	-	Varselet vart trekt tilbake på grunn av at uvêr minka i styrke og ikkje kvalifiserte til ekstremvêr.
14. september 2005	Kristin	Hordaland og Sogn og Fjordane	Første ekstremvarsel på grunn av ekstreme nedbørmengder.
14. november 2005	Loke	Rogaland til Sogn og Fjordane	Lokalt ekstreme nedbørmengder.
11. desember 2005	Mona	Helgeland, Saltfjellet, Salten og Lofoten	Full storm og store nedbørmengder
18. januar 2006	Narve	Namdalen til Vest-Finnmark	Søraust full til sterk storm.
4. desember 2006	Oda	Stavanger til Stad	Høg vasstand
13. januar 2007	Per	Rogaland til Sogn	Nordvest sterk storm
19. desember 2007	Rita	Nord-Troms og Finnmark	Vestleg full til sterk storm
26. januar 2008	Sondre	Sognefjorden til Kristiansund	Særs høg vasstand kombinert med vestleg full storm.
31. januar 2008	Tuva	Farsund til svenskegrensa	Varsla sørleg full storm langs kysten, vart stort sett berre liten storm på det meste.
25.-26 oktober 2008	Ulrik	Stad til Helgeland	Varsla fare for sterk storm på kysten, noko det også vart.
20. november 2008	Vera	Trøndelag	Eit polart lågtrykk medførte storm, høge bølgjer, stormflod og tett snøfall.
31. desember 2008	Yngve	Nordland	Eit kraftig lågtrykk medførte storm og lokalt orkan i områda rundt Vestfjorden
26. januar 2010	Ask	Nordland, Troms og Finnmark	Kortvarig sterk storm 30 m/s utsette stader i Nordland, Troms og Vest-Finnmark. Sørvestleg full storm 25 m/s, sterk storm 30 m/s utsette stader i kyst- og fjordstrøka i Aust-Finnmark.
25. november 2011	Berit	Møre og Romsdal, Sør-Trøndelag, Nord-Trøndelag, Helgeland, Salten, Ofoten og Lofoten	Kraftig vind og høge bølgjer; særs høg vasstand langs kysten. Vasstanden var estimert til å vere 110 cm over tidvatnet i tidvasstabellen.
25. desember 2011	Cato	Salten, Ofoten, Lofoten, Vesterålen, Troms og kyst- og fjordstrøka i Vest-Finnmark	Stormflod
25. desember 2011	Dagmar	Sogn og Fjordane, Møre og Romsdal, Trøndelag	Ekstrem vind, men også høg vasstand kombinert med høge bølgjer.
3. januar 2012	Emil	Vest-Agder	Sterk storm
6. august 2012	Frida	Aust- og Vest-Agder	Varsel om store nedbørmengder i forbindelse med kraftige regn- og tordenbyger. «Etter gjeldende kriterier for ekstremvær kvalifiserte ikke Frida som ekstremvær i Agder-fylkene. Nedbørmengdene som ble registrert var store, men på ingen måte ekstreme. Derimot kom det ekstreme mengder nedbør i Vestfold og Nedre Buskerud, hvor kraftige byger og store nedbørmengder førte til oversvømmelser og jordras som gjorde skade på hus, veier og jernbane.» (Meteorologisk institutt)
21. juni 2013	Geir	Aust- og Vest-Agder, Telemark, Buskerud og Oppland	Lokalt ekstremt mye nedbør (50–90 mm)
16. november 2013	Hilde	Sør-Trøndelag, Nord-Trøndelag og Helgeland	Meteorologisk institutt melde om lokale vindkast inn over land som var venta å kome opp i mellom 40 og 50 meter per sekund, i tillegg til mellom 13 og 15 meter høge bølgjer inn mot kysten. «Sørvest full og kan hende sterk storm, som etterhvert dreier vestlig. Lokale vindkast på 35-45 m/s innover land lørdag kveld og første del av natt til søndag. Lørdag kveld er det også ventet høye bølger inn mot kysten. Signifikant bølgehøyde kan bli 13-15 m» (Meteorologisk institutt)
12. desember 2013	Ivar	Møre og Romsdal og Trøndelag	Torsdag ettermiddag og kveld melde Meteorologisk institutt om kortvarig vest og nordvest sterk storm (30 m/s) eller orkan (33 m/s), med vindkast opptil 40–45 m/s inn over land
8. mars 2014	Jorun	Finnmark	Vestlig full til sterk storm over store deler av Finnmark, med vindkast på 35–40 m/s.
12. mars 2014	Kyrre	Trøndelag, Helgeland og Saltfjellet	Ekstreme nedbørsmengder.
9. august 2014	Lena	Hordaland, og Sogn og Fjordane	Eit uvanleg kraftig lavtrykk for årstida. Lokale vindkast på 25–35 m/s.
30. desember 2014	Mons	Namdalen, Helgeland, Saltfjellet og Sør-Salten	Mildvêr og ekstreme nedbørsmengder.
10. januar 2015	Nina	Sogn og Fjordane, Hordaland, Rogaland, Agder, Telemark og Ytre Oslofjord	Målt til orkan styrke i 4 timar, var oppe i 33,8 m/s. Høge bølgjer inn mot kysten. Vindkast målt til 44,7 m/s.
6. februar 2015	Ole	Trøndelag, Helgeland, Salten, Lofoten, Vesterålen, Ofoten og Troms	Vind av orkan styrke inn mot nordlege Nordland og Sør-Troms. Meir enn 50 000 var utan straum.
17. september 2015	Petra	Vest-Agder, Aust-Agder, Telemark, Vestfold og Buskerud	Langvarig nedbør og store nedbørmengder.
1. oktober 2015	Roar	Nordland, Nord-Trøndelag og Sør-Trøndelag	Store nedbørmengder.
5. desember 2015	Synne	Hordaland, Rogaland, Vest-Agder og Aust-Agder	Store nedbørmengder, flom, ras, stengte veier og jernbaner, innstilte ferjer Fortsette innover Vest-Sverige.
29. januar 2016	Tor	Hedmark, Oppland, Buskerud, Hordaland, Sogn og Fjordane, Møre og Romsdal, Trøndelag og Nordland	Kraftig vind. Ved Kråkenes fyr (Vågsøy, Sogn og Fjordane) blei middelvinden målt til 48,9 meter i sekundet, noko som er ny vindrekord for dei offisielle målingane i Noreg etter nyttårsorkanen i 1992.

Etter år År Tal på ekstremvêr 1994 1 1995 8 1996 4 1997 6 1998 1 1999 3 2000 3 2001 2 2002 1 2003 5 2004 1 2005 7 2006 2 2007 2 2008 5 2009 0 2010 1 2011 3 2012 2 2013 3 2014 4 2015 5

Etter fylke Fylke Tal på ekstremvêr Østfold 8 Akershus 3 Oslo 3 Hedmark 4 Oppland 4 Buskerud 5 Vestfold 9 Telemark 8 Aust-Agder 8 Vest-Agder 10 Rogaland 10 Hordaland 13 Sogn og Fjordane 14 Møre og Romsdal 10 Sør-Trøndelag 16 Nord-Trøndelag 17 Nordland 18 Troms 12 Finnmark 13 Svalbard 2

Kjelder

• «Ekstremvær». Meteorologisk Institutt. Henta 27. januar 2008. 
• «Prosedyrer for varsling og navnsetting av ekstremvær». Meteorologisk Institutt. Henta 27. januar 2008. 
• «Ekstremvær 1994 - d.d.». Meteorologisk Institutt. Henta 27. januar 2008. 

Fotnotar