Hosebandordenen
Hosebandordenen (engelsk The Most Noble Order of the Garter) er ein engelsk riddarorden oppretta av kong Edvard III av England i 1344 eller 1348.[1] Ordenen omfattar den britiske monarken og tronarvingen, opptil 24 spesielt utvalde medlemmar og andre medlemmar frå den britiske og frå utanlandske kongehus.[1]
.jpg)
Ordenen rangerer som nummer tre av alle britiske utmerkingar, etter Victoriakrossen og Georgskrossen,[1] og er rekna som «krona» i det britiske systemet av ærestilvisingar. Hosebandordenen er i dag den eldste nasjonale ordenen i Europa som har vore i bruk utan avbrot sidan mellomalderen.
Ordenen høyrer spesifikt til England. Tistelordenen høyrer til Skottland og St. Patricksordenen høyrer til Irland, men denne vert ikkje lenger tildelt.
Historie
endreKong Edvard III, som var inspirert av riddarsogene om kong Artur, og grunnla Hosebandordenen som ei fornying av denne riddarbrorskapen.[2]
Ein reknar med at ordenen vart stifta i 1348, men ulike datoar frå 1344 til 1351 har også vorte lagt fram. Rekneskapen som følgde garderoben til kongen viser at det å ha på seg ordensdrakter starta i 1348.
Ein har tillate kvinner å vera medlemmar av ordenen sidan 1987.[1]
Medlemmar og nemningar
endre
I tillegg til den britiske monarken og tronarvingen har ordenen opptil 24 andre medlemmar valde ut av monarken for tenestene sine.[3] Desse har tittelen Knight Companion eller Lady Companion. I tillegg til desse kan medlemmar av det britiske kongehuset ha medlemskap som Royal Knights/Ladies Companion medan utanlandske kongelege kan vera Stranger eller Extra Knights/Ladies Companion.[1]
Ordensteikn
endre
Ordensteiknet eller emblemet er eit blått, gullkanta hoseband (strømpeband) av fløyel og med gullspenne og dessutan mottoet Honi soit qui mal y pense, på norsk «Skam få den som tenkjer ille om det», opphavleg eit gammalt fransk ordspråk. Ifølgje ein utbreidd anekdote skal ordenen ha vorte innstifta då ei «grevinne av Salisbury» mista strømpebandet sitt under ein fest, og kongen redda den pinlege situasjonen ved å plukka opp bandet med orda «honi soit qui mal y pense» og lova å gjera det til det mest ærefulle nokon kunne bera. [2][4] Den eldste nedskrivne varianten av denne soga stammar frå 1460-talet, og ho kan ha oppstått som ei forklaring på at ordenen nytta eit symbol som på den tida var rekna som kvinneklede. Då ordenen vart skipa på midten av 1300-talet vart hoseband hovudsakleg nytta av menn.[5]
Hosebandet vert bore av medlemmane til ordenen ved seremonielle høve. Medlemmane kan bera ei åttekanta bryststjerne i sølv og eit breitt, blått band med ein medaljong som viser St. Georg og draken, eller dei kan iførast full ordensdrakt med mørk blå fløyelskappe med kvite silkebremmar og skarlagensraud kapusjong, og dessutan svart barett med kvit fjørbusk. Ordensteiknet vert då bore på venstre bryst og St. Georgs-medaljongen om halsen.[1]
Norske hosebandriddarar
endreSidan unionoppløysinga har alle regjerande norske monarkar vore utnemnd til medlem av ordenen. Kong Haakon VII vart utnemnd i 1906, som riddar nummer 833. I 1959 vart kong Olav V riddar nummer 923. Kong Harald V vart utnemnd til riddar av Hosebandordenen i 2001, og vart med det riddar nummer 990 i rekkja.[6]
Kjelder
endre- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Skaare, Kolbjørn; Bratberg, Terje; Arntzen, Jon Gunnar (22. januar 2023). «Hosebåndsordenen». Store norske leksikon (på norsk).
- ↑ 2,0 2,1 «College of St George – Windsor Castle – The Order of the Garter». College of St George – Windsor Castle. Arkivert frå originalen 15. juli 2017. Henta 4. juni 2010.
- ↑ «The Order of the Garter». The Royal Family. Henta 13. mai 2023.
- ↑ Harrison, James (1996). «The Plantagenets». Children's Encyclopedia of British History (Rev., reformatted and updated utg.). London: Kingfisher. s. 46. ISBN 1856960269.
- ↑ Rogers 2018, s. 126–131
- ↑ «List of the Knights of the Garter». heraldica.org. Henta 8. desember 2024.
- Delar av denne artikkelen bygger på «Hosebåndsordenen» frå Wikipedia på bokmål, den 21. september 2018.
- Delar av denne artikkelen bygger på «Order of the Garter» frå Wikipedia på engelsk, den 8. desember 2024.
- Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
- Ashmole, Elias (1672). Institution, Laws and Ceremonies of the Most Noble Order of the Garter. London.
- Begent, P.J.; Chesshyre, H. (1999). The Most Noble Order of the Garter: 650 Years. London: Spink and Son. ISBN 1902040201.
- Beltz, George Frederick (1841). Memorials of the Order of the Garter. London: William Pickering. Henta 27 October 2013.
- Chisholm, Hugh, red. (1911). «Knighthood and Chivalry». Encyclopædia Britannica (på engelsk) 15 (11. utg.). Cambridge University Press. s. 851–867.
- Fellowes, Edmund (1939). The Knights of the Garter, 1348–1939: With a Complete List of the Stall Plates in St. George's Chapel. Historical monographs relating to St. George's Chapel, Windsor Castle 1. SPCK.
- Rogers, Clifford J. (2018). «The symbolic meaning of Edward III's Garter badge». I Baker, Gary P.; Lambert, Craig L.; Simpkin, David. Military Communities in Late Medieval England: essays in honour of Andrew Ayton. Woodbridge: Boydell. s. 125–145. ISBN 9781783272983.
