Oliver H. Langeland

Oliver H. Langeland (30. januar 1887–9. februar 1958) var ein norsk offiser, motstandsmann og sosialøkonom.

Oliver H. Langeland
Byste av major Oliver H. Langeland. Han står på Nordfjordeid der Langeland var fødd og vaks opp. Foto: Atle Råsberg
Statsborgarskap	Noreg
Fødd	30. januar 1887 Nordfjordeid
Død	9. februar 1958 (71 år)
Yrke	skribent, offiser

Liv

Han var fødd og oppvaksen på Nordfjordeid i Eid kommune. Langeland var ein av svært få norske offiserar som var uteksaminert frå Krigsskulen si øvste avdeling, og som kjempa aktivt mot dei tyske okkupantane og medløparane deira under andre verdskrig. Han var Milorg-sjef i Oslo og Akershus, og leia landet si største og mest slagkraftige avdeling frå 1942 til han seinsommaren 1944 måtte flykta frå landet. Frå 1945 var han avdelingssjef i Oslo likningsvesen.

Forfattarskap

I 1948 gav han ut den kontroversielle boka Dømmer ikke som er ein skarp kritikk av norsk forsvars- og tryggingspolitikk på 30-tallet og spesielt Nygaardsvold-regjeringa sine handlingar før, under og etter det tyske angrepet på Norge i 1940. Langeland avviste oppfatninga om at Norge hadde vore offer for eit overraskingsangrep. Han lista i staden opp korleis den norske regjering hadde fått nærare 30 tydelege forvarsel om at eit fiendtleg militært angrep på landet var føreståande. Han var svært kritisk til at regjeringa først den 9. april hadde vedteke at delvis norsk mobilisering skulle gjelda, og då attpåtil først frå 11. april.

Med kjelder frå offentlege dokument og norske rikspolitikarar sine ytringar, argumenterte Langeland for at Nygaardsvold-regjeringa hadde eit medansvar for at Norge vart vikla inn i 2. verdskrigen. Regjeringa hadde ifølge Langeland lagt landet ope for invasjon gjennom ei bevisst nedprioritering av forsvaret, openlys tryggingspolitisk naivitet og uklok utanrikspolitikk. Han skulda fleire namngjevne personar for å forfekta pasifisme i ei tid då det aggressive nasjonalsosialistiske Tyskland var i rask vekst. Han kritiserte dessutan at norske politikarar, byråkratar, næringsliv og media tidleg, og utan atterhald, hadde gått i gang med eit frivillig samarbeid med okkupasjonsmakta. Dette hadde begynt allereie før kampane i Norge var avslutta. Langeland tok til orde for at dette måtte bli den sentrale del av det norske landssvikoppgjeret. Å reise riksrettssak mot regjeringsmedlemmane for å fastslå ansvaret i 1940, såg han som eit heilt naudsynt ledd i rettsoppgjeret etter krigen.

Boka skapte stor oppstand, resulterte i ei eiga stortingsmelding og vart gitt særhandsaming i statsråd under Einar Gerhardsen. Langeland vart politimeld av myndigheitene ved riksadvokaten for injuriar, men frikjend. Retten gav Langeland medhald i at det var grunnlag for mykje av kritikken. Visse utsegner i boka vart mortifiserte, og boka vart vedteken inndregen frå marknaden.

Året etter gav Langeland ut boka Forat I ikke skal dømmes. Dette er ei vidareføring av den førre boka. Her skulda han det norske rettsoppgjeret etter krigen for å vera inkonsekvent og at det urettferdig ramma «vanlege folk». Han kritiserte at norske maktpersonar som med høge samfunnsposisjonar og verv hadde hjelpt okkupasjonsmakta under krigen, ofte slapp tiltale. Mange heldt fram i stillingane sine etter 1945, også i dei tilfella der klar tyskvenlegheit kunne dokumenterast. I same boka diskuterte Langeland den tryggingspolitiske utforminga av etterkrigstida i Norge. Han åtvara sterkt mot eit for politisk styrt militærforsvar. Ifølge Langeland var det mangel på fagmilitær handlekraft, grunna inkompetent politisk overstyring av invasjonsforsvaret, som var hovudårsaka til angrepet på Norge i 1940. Dersom ikkje denne forvaltningspraksisen vart endra, meinte han at Norge ville stå i fare for å lida ein liknande lagnad igjen.

Bibliografi

Bøker

• 1937 – Det er liv eller død det gjelder (Oslo: Cappelen) I fulltekst ved nb.no
• 1948 – Dømmer ikke (Oslo: Heim og samfund) I fulltekst ved nb.no
• 1949 – Forat I ikke skal dømmes (Oslo: Heim og samfund) I fulltekst ved nb.no
• 2009 – Dømmer ikke (Oslo: Familieforlaget). ISBN 978-82-8214-071-3
• 2010 – Forat I ikke skal dømmes (Oslo: Familieforlaget). ISBN 978-82-82-14075-1

Lydbøker

• 2009 – Dømmer ikke (Oslo: Familieforlaget). ISBN 978-82-8214-0720  [8 CD-ar (8t, 46 min). Lese av Ivar Nergaard]

I tidsskrift - eit utval

• Lokalhistoriske artiklar Sogn og Fjordane

Kjelder

• Wikipedia på bokmål
• Fylkesleksikon Sogn og Fjordane Arkivert 2017-04-21 ved Wayback Machine.

Bakgrunnsstoff

• Bryne, Arvid (2012). Krig og sannhet ; Langelandsaken og landssvikoppgjøret. Oslo: Akademia. ISBN 82-321-0019-2. 
• «Da sannheten ble kneblet», kronikk i Dagbladet, 5. november 2012
• Fanebust, Frode (2009). Krigshistorien TM : Toralv Fanebust og sannheten. Oslo: Pax. ISBN 978-82-530-3240-5. 
• Om Oliver Langeland i Lokalhistoriske artiklar Sogn og Fjordane
• Frå raseideolog til Milorg-mann. Oliver H. Langeland sin politisk-ideologiske bakgrunn. Masteroppgåve i historie ved Universitetet i Oslo hausten 2015. Forfattar: Lena Tveit Saur