Vegårsheimålet

Vegårsheimålet er talemålet i Vegårshei kommune. Det kan likne både på målet som snakkast i Øvre Gjerstad og i Åmli, men au den som snakkast på Holt og på Søndeled.

Kjenneteikn ved Vegårsheimålet

I talemålssamanheng kan ein dele Vegårshei i tre delar. Heilt aust i bygda, har dei berre tjukk l, men ikkje skarre-r, sånn som i i Øvrebygda i Gjerstad kommune. Midt i bygda til dømes på Myra, skarrar dei og har tjukk l, som den einaste plassen i Noreg, og i Vestbygda berre skarrar dei utan tjukk l, sånn som i Holt og i Åmli. Vegårsheiingane seier ikkje kort y, men i staden noko som liknar meir på ein ø. Det blir sødd i staden for sydd og bøgd i staden for bygd.

Om det gamle Vegårsheimålet

Det gamle målet kan minne ein som ikkje er frå Vegårshei eller Gjerstad om dialektane som snakkast i Vest-Telemark og Setesdal. Det er ikkje med uttalen, men med orda. Før i gamal tid snakka folk på Vegårshei meir likt som i Telemark, men har i dei seinare år vore meir likt Agder.

Personlege ord

• Dei seier e, me, dikkon, han, ho/hinner, dei.
• Dei seier du, dikkon, hanses, hoses/hinners, deises,

Vegårsheiordlista

Hus og heim

• Innhus - bustad. Innhusa heime
• Stølpehus - same som stabbur, men at huset står på stolpar
• Stølpe - stolpe
• Bestestaua - stua som berre brukast til best
• Midvælset - stue som ofte ligg mellom bestestaua og eit kammers
• Loft - soverom oppe. Kjøkkenloft, staueloft, kammersloft
• Øverloft - øvste lofte i innhuset
• Nedstaua og Oppstaua - to gardar som er delt og ligg opp etter kvarandre
• Dønna - Døra
• Vønnøye eller Vinnøye - vindauge
• Svåla - gangen
• Plassen - husmannsplass
• Tone (eit eldre ord), tona (eit yngre ord) - Tunet
• Timre - lafta hus
• Høybu - bua som stod på heiane under heislåtten
• Bilhus - hus kor bilane stod, garasje
• Vaskehus - hus ved eit vatn, der kor dei vaska klede eller tørka korn

Arbeid og handarbeid

• Støllejente - fjøsjente
• Sté se - feste seg i teneste
• Gånj - garn
• Bonning - strikketøy
• Binne - strikke
• Speter - strikkepinnar
• Spetegong - 5 speter i eit
• Å lête - å farge
• På lêt - korleis farge
• Heislåtten - slåtten på heiane
• Heimeslåtten - slåtten heime
• Mole kønn - male korn

Små ord, uttrykk og setningar

• Glegg - Nøye
• Porv - vrang, vrien
• Annvint - travelt
• Radi - lettvint
• Ravint - rask
• Ogoskli - forsterka uttrykk (positivt)
• Ense - røre, ta på.
• Ein hente gong - ein sjeldan gong.
• Såmt - ukart, dimt.

Dyr og insekt

• Avåt - innpåslitne inseekt, som mygg, hestebrems og fluar.
• Bøyk - Hestebrems/hesteklegg.
• Bøyketida - tida på sumaren då det er mest klegg og fluar.

Bakgrunnsstoff

• Det e ogsokli - Blad frå Vegårshei mållag.
• Magnhild Selås.