Radiokarbondatering

Radiokarbondatering, karbondatering eller C-14 metoden («karbon-fjorten»-metoden) er ein metode for datering av organisk materiale. Metoden er basert på at alle levande organismar inneheld ein liten konsentrasjon med den radioaktive karbonisotopen ¹⁴C. Så lenge organismen er i live, er mengda av radioaktiv ¹⁴C frå næringsinntak konstant. Når organismen døyr, tek han ikkje lenger opp radioaktivitet, og mengda ¹⁴C i organismen går langsamt ned. Karbonisotopen med atomvekt 14, har ei kjend halveringstid på 5 730 år, som tyder at etter denne tida er berre helvta av mengda ¹⁴C tilbake. Ved å isolere karbonet i prøven og måle mengda radioaktivitet i høve til ferskt organisk materiale kan ein dermed rekne ut kva tid organismen levde. Fordi halveringstida er 5730 år, blir ¹⁴C-konsentrasjonen etter kring 50 000 år så liten at han er vanskeleg å måle.

Kalibrering

For å kunne finne alderen på organisk materiale i kalenderår ved hjelp av radiokarbondatering, må ein take omsyn til at mengda av ¹⁴C ikkje har vore den same heile tida og på alle stader på jorda. Den rette alderen rekna i kalenderår kan finnast ved at ein held ¹⁴C-alderen saman med kalibreringskurver som gjer greie for mengda av denne isotopen i dei aktuelle tidsromma. For å kome fram til slike kalibreringskurver, har ein nytta materiale frå ulike tider som kunne tidfestast ved hjelp av andre metodar, og som òg har i seg dei endringane i ¹⁴C-isotopen som ein skal tidfeste. Til dette har ein mellom anna nytta årringsdatering av gamle furutre av artane Pinus longaeva og Pinus aristata, som kan leve i meir enn fire tusen år. Frå slike levande og døde gamle tre har ein målt isotopfordelinga i dei ulike årringane 10.000 år attende.

Ukalibrerte radiokarbondateringar, som òg vert kalla «C14-år», vert ikkje oppgjeve som talet på år før eller etter Kr., men som talet på år BP, som tyder talet på år før notida (before present), som i denne samanhagen er 1950, det året ein tok til å nytte metoden. Tidfestinga er aldri eksakt, men har ein feilmargin som etter eldre metodar kunne vere ±200 år, medan moderne metodar kan gje feilmarginar på ±50 år. Difor vert ei ukalibrert datering oppgjeven med den aktuelle feilmarginen, til dømes som 4500±60 BP, som skal lesast på det viset at alderen ligg ein stad mellom 3900 og 5100 før notida, rekna i «C 14-år». Feilmarginen vert medteke når tidfestinga er omrekna til kalenderår, slik at den kalibrerte dateringa vert oppgjeve som eit intervall, til dømes «3340 - 3090 f.Kr.». Avhengig av svingingane i kalibreringskurva kan det vere vanskelegare å gje gode dateringar rekna i kalenderår for somme tidsrom i høve til andre tidsrom. Til dømes vil ei ukalibrert datering med feilmargin på ±60 «C 14-år» kunne strekke seg over så mykje som 250 kalenderår i kalibrert form.