Wikipedia:Formlære

Formlæra eller grammatikken i nynorsk er ofte meir mangslungen og/eller annleis enn grammatikken i bokmålet, slik at det som kan vera rett setningsbygnad på bokmål, kan vera rangt på nynorsk.

Varaord (pronomen)

Ein ålmenn regel for varaorda er at dei som regel skal stå etter ordet dei høyrer til; til dømes katten hans i staden for hans katt. Under fylgjer fleire døme:

Rangt	Rett
hans interesser er	interessene hans er
hennar bil svinga av	bilen hennar svinga av
deira plan gjekk ut på	planen deira gjekk ut på
dykkar meining tel ikkje	meininga dykkar tel ikkje
dei hadde sitt arbeid på staden	dei hadde arbeidet sitt på staden
våre folk er på staden	folka våre er på staden

Merk at det likevel er det rette å setja varaordet fyrst om ein ynskjer å leggja vekt på eigehøvet: «Deira plan gjekk ut på noko heilt anna».

St-former

Dei fleste st-formene (kastast, spelast, etast osb.) er berre normerte i nemneforma (infinitiv), til skilnad frå s-formene i bokmålet som i tillegg er definerte i notid (presens). For å sjå om orda er i nemneform eller notidsform, kan ein freista setja inn eit anna verb som ein kjenner notidsforma på - tak setninga dei skytast på av fienden og byt ut st-forma med t.d. nemneforma tenkja og sjå om det passar. Det gjev dei tenkja på fienden, som openbert er feil. Løysinga er å skriva om setninga: dei vert/blir skotne på av fienden, dei kjem under eld frå fienden, fienden skyt på dei osb.

Merk: sume orda vert bøygde i tid, slike som å høyrast - no høyrest det, å treffast - no treffest dei. Er ein uviss på ein kan bøya ordet i tid, lyt ein slå opp i ordboka.

Fleire døme:

St-former berre med nemneform

Rangt	Rett (døme 1)	Rett (døme 2)
søppelet kastast her	søppeleg vert/blir kasta her	ein kastar søppelet her
landet styrast av ein monark	landet vert styrt av ein monark	lander er styrt av ein monark
det brukast feil	det vert bruka feil	det er bruka feil
det lyt underskrivast	det lyt verta underskrive	ein lyt underskriva/skriva under på det

St-verb som vert bøygde i tid

Rangt	Rett
det høyrast ikkje bra ut	det høyrest ikkje bra ut
det finnast ikkje	det finst ikkje
eg synast ikkje det	eg synest ikkje det

Slå opp i ordboka for å finna dei fullstendige bøyingane til dei einskilde gjerningsorda. Nokre døme på st-gjerningsord som vert bøygde i tid, og bøyinga deira:

• å høyrast - høyrest - høyrdest - har høyrst
• å finnast - finst - fanst - har funnest
• å synast ('meina') - synest - syntest - har synst
• å blygjast - blygjest - blygdest - har blygst
• å betrast - betrast - betrast - har betrast

Eigehøve

På nynorsk nyttar ein i hovudsak s-genitiven for eigennamn (Lisas hus) og i faste vendingar (ein times tid). Elles nyttar ein helst preposisjonar til å syna eigehøve:

Dårleg	Dugande
landets innbyggjarar	innbyggjarane i landet
folkets rettar	rettane til/åt folket
turens høgdepunkt	høgdepunktet på turen
Kva er dei andres meining?	Kva meiner dei andre?/Kva er meininga til dei andre?

Samsvarsbøying

Kort sagt er endingane til samsvarsbøyinga soleis: -e (inkjekjønn), -en (ho- og hankjønn), -ne (fleirtal). Inkjekjønnsendinga fell saman med perfektum partisipp; slik at ein lett kan ta utgangspunkt i det: har kome (perfektum partisipp), det er kome (inkjekjønn), han/ho er komen (han- og hokjønn) og dei er komne (fleirtal). Det er då slik at med det same ein kjenner til «rota» som vert nytta i samsvarsbøyinga, kan ein lett finna den rette samsvarsbøyinga: kom + -e, -en eller -ne. Slik er det for dei fleste gjerningsorda, men det finst unnatak, til dømes finna: funne - funnen - funne.

Det er berre dei to gjerningsorda verta/bli og vera som tek samsvarsbøying. Døme:

Verbform - Verb	Inkjekjønn	Han- og hokjønn	Fleirtal
vera - skyta	Det kan vera skote.	Han/ho kan vera skoten.	Dei kan vera skotne.
er - verta	Det er vorte gamalt.	Han/ho er vorten gamal.	Dei er vortne gamle.
var - frysa	Det var frose.	Han/ho var frosen.	Dei var frosne.
vore - be(da)	Det har vore bede.	Han/ho har vore beden.	Dei har vore bedne.
verta/bli - gje(va)	Det kan verta gjeve.	Han/ho kan verta gjeven.	Dei kan verta gjevne.
vert/blir - eta	Det vert ete.	Han/ho vert eten.	Dei vert etne.
vart/blei - bera	Det vart bore.	Han/ho vart boren.	Dei vart borne.
vorte/blitt - finna	Det har vorte funne.	Han/ho har vorte funnen.	Dei har vorte funne.