Sjøuhyre

Sjøuhyre og havmonster blir brukt i mytologi, folketru og litteratur om ulike typar oppdikta, farlege skapningar som skal leva i havet. Det finst forteljingar frå store delar av verda om overnaturlege monster og fabeldyr i sjøen. Sjøuhyre blir ofte skildra som enormt store. I norsk tradisjon har ein blant anna førestillingar om sjøormar.

«Beseiringa av Leviatan», illustrasjon av Gustave Doré frå 1865. På teikninga drep Gud det drakeliknande urhavsuhyret som nemnd i Bibelen.

Det greske sjøuhyret Skylla framstilt på ein raudfigur-kratér frå Boiotia omkring 450-425 f. Kr.

Teikning frå 1801 utført av malakologisten Pierre Denys de Montfort etter skildringane til franske sjøfolk av ein kjempeblekksprut utanfor kysten av Angola.

Det finst også døme på forteljingar om vasslevande monster i elvar og innsjøar, sjå innsjøuhyre.

Døme

I mytologi og folketru

• Hafgufa, kjempestort sjøuhyre eller gigantisk kval («kjempefisk») omtalt i norrøn litteratur
• Hydra («Uhyret frå Lerna»), kjempestort sjøuhyre med ni hovud i gresk mytologi
• Iku-Turso, sjøuhyre i finsk mytologi, i form av ein kolossal blekksprut eller kvalross
• Kharybdis, sjøuhyre i gresk mytologi som skapar ein livsfarleg malstraum
• Krake, stort sjøuhyre («trollkval») i nordisk tradisjon, i blant tolka som ein enorm kval eller blekksprut
• Leviatan, vondt sjøuhyre som i jødisk mytologi og dikting blir tukta av Gud
• Margyge, kvinneleg havuhyre i norrøn mytologi
• Midgardsormen (Jørmungandr), eit frykteleg sjøuhyre i nordisk mytologi som ligg på botnen av verdshavet i ein ring omkring alle land
• Ryujin, havgud som blir forbunden med tidvatn og uvêr i japansk mytologi
• Sjøhest (havhest, hippokamp)
• Sjøorm, kjempeslange eller orm som ifølgje gamle segner lever i innsjøar eller i havet
• Skylla, sjøuhyre med seks hovud i gresk mytologi
• Tiamat, kvinneleg saltvassmonster i mesopotamisk mytologi
• Umibōzu, havånd som kantrar båtar i japansk mytologi

I forteljingar, populærkultur og kryptozoologi

Reklameplakat for Godzilla, ein japansk skrekkfilm frå 1954 om eit kjempestort monster frå Stillehavet.

Sjøuhyrer opptrer òg i eventyr, forteljingar, populærkultur og kryptozoologi. Blant anna har den svenske biskopen Olaus Magnus fleire fantasifulle skildringar av nordiske havmonster i Carta Marina frå 1539, eit illustrert kart over Norden og havområda omkring, og Historia til dei nordiske folka frå 1555. I nyare tid kan sjøuhyre omfatta alt frå den kvite kvalen i Herman Melville sin roman Moby Dick frå 1851 til gigantiske drakemonster i fantasiuniverset rundt filmane om Godzilla frå 1954 og framover.

Galleri

• 
  Detalj frå Olaus Magnus sitt Carta Marina frå 1539, der kartteiknaren framstiller ein kval (balena på latin) som blir angripen av spekkhoggarar (orca) i dei nordlege havdjupa ved sogeøya Thule (Tile).
• 
  Tysk plansje av ulike sjøuhyre (Meerwunder) frå omkring 1544, samla frå Carta Marina.
• 
  Sjøorm rapportert av Hans Egede i 1734; det kan ha vore ein kjempeblekksprut han såg.
• 
  «Sjøtrollet» av Theodor Kittelsen frå 1887 viser ein skapning som kan likna ein draug, gjenferdet etter ein drukna.

Sjå òg

• Havvette, overnaturleg vesen (vette) som lever i havet
• Vassguddom
• Monster
• Havgud

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Sjøuhyre» frå Wikipedia på bokmål, den 30. august 2021.