Sjølvskulda rus

Sjølvskulda rus er eit omgrep innan rettsvitskapen som kan ha rettsleg tyding i fleire ulike situasjonar. At rus er sjølvskulda vil så godt som alltid vera tilfelle, og vil leggjast til grunn så sant ikkje det motsette kan godtgjerast. Døme på at rus ikkje er jølvskulda kan vera at nokon har tilført noko oppi drykkjen til ein person utan kunnskap til dette hjå vedkomande, eller i situasjonar der produkt har innehalde rusmiddel (mest praktisk alkohol) utan at den som har fått det i seg hadde  rimeleg forventing om dette (eit døme i praksis har vore tannkrem). Det gjeld likevel ei streng aktsemdplikt på dette punktet, slik at det er svært vanskeleg å høyrast med at ein rus ikkje er sjølvskulda.

Strafferetten

Sjølvskulda rus har først og fremst tyding innan strafferetten. For det første vil ein ved vurderinga av om det finst forsett sjå vekk frå at gjerningsmannen har opptredd i sjølvskulda rus, sjå Almindelig borgarleg Straffelov § 40 første ledd andre punktum. I slike tilfelle skal retten sjå bort frå rusinga, og setja seg inn i korleis gjerningsmannen hadde tenkt dersom han var edru. Ei alvorleg valdshandling begått i rusa tilstand vil såleis vurderast ut ifrå kva gjerningsmannen ville forstått om konsekvensane dersom han var edru, og dette vil kunna føra til ein langt meir alvorleg bedømming av tilhøvet. Det seiast i slike tilfelle gjerne at forsettet fingerast. Overlegg og føremål kan derimot ikkje fingerast, sistnemnde kan få tyding blant anna ved tjuveri, som krev «vinnings føremål» for at straff kan koma til anvendelse.

For det andre vil ein ikkje sjåast på som utilregnelig (og dermed sleppa unna straff) sjølv om ein er medvitslaus i gjerningsaugneblunken, dersom medvitløysa er grunna sjølvskulda rus, sjå straffeloven § 45. Begge desse grunnprinsippa vert skulda moralske betraktninger: det ville vera støytande overfor almugen dersom forbrytarar unnslapp straff ved å visa til at dei var rusa. Òg breidare alkoholpolitiske betraktninger har nok spelt inn.

Erstatningsretten

Òg innan erstatningsretten vil selvforskyldt rus koma inn ved skuldvurderinga. Sjølv om det her ikkje finst faste lovfeste prinsipp, vil ein vanskeleg kunna høyrast med at tilstrekkeleg skuld ikkje er utvist dersom ein har handla i rusa tilstand. Rusen vil såleis koma inn som eit moment i aktløysevurderinga, som talar til skadevolderens ugunst.

Innan eit spesielt område er selvforskyldt rus tillagt uttrykkeleg rettsverknad, nemleg innan bilforsikring. Dersom det må leggjast til grunn at ein kollisjon skulda at føraren var rusa vil forsikringsselskapet uavhengig av skuld forresten kunna krevja regress frå føraren for den erstatninga dei har måtta betala ut til andre. Eigen retten til føraren til erstatning vil dessutan falla bort, sjå nærare bilansvarsloven §§ 12 og 7. Unntak frå dette prinsippet kan berre verta der gjort særlege tilhøve talar for det.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Selvforskyldt rus» frå Wikipedia på bokmål, den 9. desember 2017.