Vánočka
Vánočka (tsjekkisk) eller vianočka (slovakisk) er eit søtt flettebrød som tradisjonelt blir laga til jul i Tsjekkia og Slovakia. Det blir bakt med mykje egg og smør, som brioche, og kan også ha sitrusskal, anis, rom, rosiner eller anna tørka frukt og mandlar i deigen. Brødet har namn etter jul, som heiter vánoce på tsjekkisk og vianoce på slovakisk.
Soge endre
Spesielle julebrød som var fletta eller kileforma blei omtalte rundt 1400 av benediktinarmunken Jan av Holešov i hans avhandling om jula. Han tolka brødet som eit symbol på jesusbarnet sveipt i klede.[1]
Vánočka blei omtalt på 1500-talet som ei matvare berre bakarar som tilhøyrde eit laug fekk lov til å laga. På 1700-talet byrja folk å laga brødet heime.[2]
Tillaging endre
.JPG)
Vánočka er ein gjærdeig laga med smør, sukker, eggeplommer og mjølk. I tillegg kan ein tilsetja sitronskal, vanilje, stjerneanis, muskat, rosinar og mandlar. Før steiking glaserer ein brødet med egg.[2]
Brødet kan flettast med ulike tal delar. Ein kan bruka tre deigtrådar som blir gradvis tynnare, men kan også fletta med fleire trådar, som fem, seks eller ni.[3]
Skikkar endre
Vánočka blir rekna som vanskeleg å baka. Det finst ulike skikkar knytt til tillaginga, som at ein må unngå å røra deigen med metall, ha på eit kvitt forkle og hovudtørkle, ikkje kan snakka under bakinga,[4] eller at ein skal hoppa opp og ned medan deigen hevar. Ein annan skikk er å tenka på alle ein er glad i under bakinga. Ein kunne også baka inn ein penge i brødet.[2] Dersom brødet brende eller blei brote var det eit dårleg teikn.[2]
Når brødet var klart skulle ein gjerne gje det første stykket til husbonden for å få god kornavling neste år. Nokre stader kunne ein også gje bitar av brødet til husdyr for å verna dei mot sjukdom og vonde makter. Elles var det vanleg å servera stykke av brødet etter julemiddagen julaftan. Den som fant pengen i brødet ville få lukke og god helse i det komande året.[2]
Liknande rettar og variantar endre
Brødet kan minna om andre austeuropeiske søte brød, som jødisk challah, polsk chałka eller ungarsk fonott kalacs.[5]
Brød av same type deig, men ulik form, blir laga til påske. Desse blir kalla mazanec eller velikonoční bochánek.
Kjelder endre
- ↑ Výbor z české literatury od počátků po dobu Husovu (PDF) (på tsjekkisk). Henta 9. februar 2018.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 «Vanocka Recipe». Radio Prague - the international service of Czech Radio. Henta 20. februar 2017.
- ↑ Eric P. Martin (25. desember 2004). «Vanocka: Czech Christmas bread done right». Radio Praha. Henta 9. desember 2018.
- ↑ «Vanocka - Vánoèka - Czech Christmas Bread». Arkivert frå originalen 1. september 2010.
- ↑ «How to Make Czech Braided Christmas Bread (Vanocka)», The Spruce Eats, henta 9. desember 2018
- Delar av denne artikkelen bygger på «Vánočka» frå Wikipedia på engelsk, den 9. desember 2018.
Bakgrunnsstoff endre
- Oppskrifter ved recepty.cz (på tsjekkisk)
- Vanocka Recipe - Traditional Czech Christmas Sweet Bread ved bloggen Cocoa & Heart