Herman Sachnowitz
Herman Sachnowitz (fødd 13. juni 1921 i Larvik, død 5. mars 1978 i Oslo) var ein norsk kjøpmann. Han var ein av særs få jødar som overlevde deportasjonen til dei tyske og polske konsentrasjonsleirane under den andre verdskrigen.
| Herman Sachnowitz | |
| Nasjonalitet | Noreg |
| Statsborgarskap | Noreg |
| Fødd | 13. juni 1921 Larvik |
| Død | |
| Kjende verk | Det angår også deg |
| Far | Israel Leib Sachnowitz |
| Mor | Sara Sachnowitz |
| Ektefelle | Paula Damelin |
.jpg)
Konsentrasjonsleir
endreSachnowitz var ein av 772 norske jødar som vart deporterte til Auschwitz. Den 26. oktober 1942 vart han arrestert og send til Berg fangeleir saman med andre menn i familien etter ordre frå lensmannen Gran i Stokke.[1] Deportasjonen til Tyskland hende med slaveskipet DS «Donau» den 26. november 1942. Berre 34 av dei deporterte jødane overlevde opphaldet i Auschwitz og dei andre konsentrasjonsleirane. Sachnowitz deltok i dødsmarsjen frå Buna-leiren den 18. januar 1945, der dei gjekk 80 km den første dagen. Han anslo at det var om lag 100 000 fangar som gjekk i kolonnen, dei fleste døydde under marsjen. Frå Gliwice vart dei sende med tog i ti dagar igjennom Tsjekkoslovakia og Austerrike til leiren Dora ved Nordhausen. Fangane i Dora og Buchenwald arbeidde i underjordiske fabrikkar med framstilling av missila V1 og V2.[2] Sachnowitz var vitne til at mange lik vart brunne utanfor leiren i store bål eller sende til krematoriet i Buchenwald.[3] På slutten av den andre verdskrigen vart Sachnowitz og medfangane sende frå Dora delvis til fots til Bergen-Belsen som vart frigjord av britiske styrkar.[4] Sachnowitz var den einaste gjenlevande nordmannen i Bergen-Belsen, og vart den 28. april 1945 evakuert saman med andre fangar til sjukehus i Eindhoven. Dernest vart han send til eit sjukehus i København for å få behandling.[5]
Familie
endreHerman Sachnowitz var son av Israel Leib Sachnowitz (f. 1880) frå Krasjapolja i Russland og Sara Sachnowitz (f. 1885) frå Riga, Latvia. Mora døydde då barna var små. Faren og alle søskena i Sachnowitz-familien vart arrestert i 1942, og deportert til konsentrasjonsleirane i Polen og Tyskland. Herman mista faren, tre søstrer og fire brør i Auschwitz. Faren og søstera Marie (f. 1911) døydde i gasskammeret i Auschwitz like etter dei kom fram til Auschtwitz. Søstrene Rita (f. 1915) og Frida (f. 1923) kom til Auschwitz i ein annan fangetransport enn den resten familien, og Herman hadde grunn til å tru at også dei hadde vorte drepne i gasskammeret umiddelbart etter at dei kom til Auschwitz. Frida og Rita døydde truleg i Auschwitz i april 1943. Broren Samuel Sachnowitz (f. 1912) døydde 11. januar 1943 i Auschwitz. Elias Sachnowitz (f. 1911) døydde 22. februar 1943 i Auschwitz. Martin Sachnowitz døydde 14. mars 1943 i Auschwitz. Frank Sachnowitz (f. 1925) døydde ein gang etter august 1943 truleg i nærleiken av Hamburg.[6][7]
Etter krigen dreiv Herman vidare damekonfeksjonsforretninga «Ekko» i Prinsegata 8 i Larvik som broren hans, Elias Sachnowitz, tidlegare eigde før han vart deportert og drepen.
Herman gifta seg med svenske Paula Damelin, som tok etternamnet Sachnowitz.[8]
Boka Det angår også deg
endreSachnowitz si forteljing om fangeopphaldet vart attgitt i boka Det angår også deg.[9] Ho vart skriven av forfattaren Arnold Jacoby.
I 2015 vart Det angår også deg kåra av ein historikarjury til ei av dei ti viktigaste norske bøkene om den andre verdskrigen.
Kjelder
endre- ↑ Sachnowitz & Jacoby (1976) s. 11.
- ↑ Sachnowitz & Jacoby (1976) s.177-183.
- ↑ Sachnowitz & Jacoby (1976) s.203.
- ↑ Aftenposten 8.5.1985.
- ↑ Sachnowitz & Jacoby (1976) s.226.
- ↑ Våre falne: 1939-1945. Grøndahl. 1951.
- ↑ Sachnowitz, Herman (1979). Det angår også deg (2. oppl utg.). Cappelens Forlag. s. 103. ISBN 82-02-04333-6.
- ↑ «Et litterært minnesmerke: Om mennene som skrev "Det angår også deg"». Laagendalsposten (Kongsberg). 12. september 1978. s. 7.
- ↑ Aftenposten – Nekrolog over Herman Sachnowitz (7. mars 1978, s.26)
- Denne artikkelen bygger på «Herman Sachnowitz» frå Wikipedia på bokmål, den 19. november 2022.
Litteratur
endre- Sachnowitz, Herman og Arnold Jacoby (1976). Det angår også deg. Cappelen. ISBN 8252505449.