Ivan III av Russland
Ivan III Vasiljevitsj (22. januar 1440–27. oktober 1505) var storfyrste av Moskva frå 1462 til 1505. Han var ein dyktig og omsynslaus leiar av moskovitt-riket som ved diplomati og krig samla Russland og frigjorde landet frå mongolane sitt herredøme, samstundes tok han all makt innom riket i eigne hender.
| Ivan III av Russland | |||
 Ivan III. Portrett frå 1600-talet | |||
| Fødd | 22. januar 1440 | ||
|---|---|---|---|
| Fødestad | Moskva | ||
| Død | 27. oktober 1505 | ||
| Dødsstad | Moskva | ||
| Gravstad | Erkeengelkatedralen | ||
| Gift med | Maria av Tver, Sophia Palaiologina | ||
| Dynasti | Rurikslekten | ||
| Far | Vasilij II av Russland | ||
| Mor | Maria av Borovsk | ||
| Born | Ivan den unge, Vasilij III av Russland, Jurij Ivanovitsj, Andrej av Staritsa, Helena av Moskva, Dimitrij Ivanovitsj, Simeon, hertug av Kaluga, Inokinja Aleksandra, Yevdokiya Ivanovna, Theodosia Ioannovna | ||
Storfyrsten endre
I åra etter han kom til makt kriga Ivan mot brørne sine for å gjere særrettane deira om inkje. Han gifta seg med Zoë Paleologos, ei brordotter til den siste keisaren i Bysants. Gjennom dette giftarmålet påstod han at Russland var «det tredje Roma». Det eigenlege Roma var i fylgje eit ortodokst perspektiv kome vekk frå den sanne tru, og det andre Roma, Bysants, kunne ikkje lenger verne sann kristendom etter muslimar i 1453 hadde erobra Konstantinopel.
Då storkhanen i Kaptsjak og khanane i Kazan og på Krim låg i strid med kvarandre, lukkast Ivan med hjelp frå khanen på Krim å frigjere seg frå storkhanen sitt herredøme. Seinare slo Ivan også khanen i Kazan og frigjorde dermed landet permanent frå den gylne horden. Gjennom andre krigar ekspanderte Russland også mot nord og vest, la mellom andre under seg Novgorod i 1478 og fyrstedømet Tver i 1485.
Ivan konsoliderte makta ved å gje den ortodokse kyrkja ei ideologisk og makt-politisk rolle. Når det kom til å innføre ulike ordningar, til dømes innsamling av skatt, nytta han tradisjonelle mongolske metodar. Med hjelp frå italienske arkitektar fornya Ivan handverk og kunst i riket sitt. Såleis vart Kreml i Moskva eit føredøme for andre russiske byar og samfunn.
Territoriet til Russland auka i Ivan si tid til det firedoble. Storfyrstedømet Moskva tok dermed steget over til å verte ei stormakt i Aust-Europa. Sonen Vasilij III vidareførte farens politikk.
Kjelder endre
- Denne artikkelen bygger på «Ivan III av Russland» frå Wikipedia på bokmål, den 26. oktober 2020.