Litteraturhistorie
Litteraturhistorie kan vera litteraturforsking generelt, disiplinen som no gjerne blir kalla litteraturvitskap, eller i snevrare forstand skildringa av utviklinga til litteraturen gjennom tidene. Ofte formar ein litteraturhistoria slik at ho tek for seg både litterære verk og dei som skreiv dei, og der påverknaden mellom forfattarar og bøker er overordna andre typar påverknad. Tradisjonelt har ein òg delt inn litteraturhistoria i periodar, anten etter årstal, som tiår eller hundreårsperioder, eller i namnsette periodar som blir fastsette ut frå stilistiske og innhaldsmessige kriterium (som romantikken eller realismen) eller av ytre hendingar (som mellomkrigslitteratur).[1]
Hovudformer endre
Ut frå dei synspunkta som synest å ligga under den eine eller annan type av litteraturhistorie kan ein dela litteraturhistoria i ulike hovudformer:[1]
- den biografiske – forfattarportrettet står sentralt, og den historiske utviklinga kjem i hovudsak fram gjennom forholdet forfattarane har til kvarandre.
- den idéhistoriske – hovudvekta ligg på dei filosofiske idékompleksa som ein meiner at litteraturhistoria har som underlag og langt på veg blir bestemt av.
- sjangerbestemt litteraturhistorie – tar for seg dei ulike litterære hovudsjangrane, eller ein enkelt av dei, og som på denne måten er meir interessert i dei formelle aspekta til litteraturen.
- sosiologisk orientert litteraturhistorie – den litterære utviklinga blir rekna meir som ein funksjon av ei samfunnsmessig utvikling.
- komparativ litteraturforsking – den litteraturhistoriske utviklinga i eitt område kan sjåast på som ein funksjon av utviklinga i eit anna område
Ein kan òg avgrensa litteraturhistoria til ein enkelt nasjon eller kultur, eller til ein viss generasjon eller periode. Innan fleire retningar av litteraturvitskapen på 1900-talet har interessa for ytre samanhengar eller ytre årsaker vike for ei meir verksentrert interesse.[1]
Frå 1970-åra og framover har ein stilt spørsmål ved sjølve det teoretiske grunnlaget for litteraturhistoriske framstillingar, og det er reist tvil om litteraturhistorier i det heile er mogleg som anna enn ei forteljing styrt av den som skriv og dei vilkåra som vedkommande er underlagt i si tid og samfunnet sitt. Metahistorisk refleksjon er kome inn med stor tyngde, men litteraturhistorier blir likevel framleis skrivne og i all hovudsak med same strukturar og med same målsetjing som tidlegare.[1]
Litterære periodar i vestleg litteraturhistorie endre
- Cirka 800 f.Kr.– 500 e.Kr.: Antikken: Gresk litteratur i antikken, latinsk litteratur
- 500–1500 Mellomalderen: Mellomalderlatinsk litteratur
- 1300–1600: Renessansen
- 1600-talet: Barokken, fransk klassisisme
- 1700–1750: Opplysingstida
- 1750–1800: Førromantikken
- 1800–1830: Romantikken
- 1830–1860: Realismen
- 1860–1890: Naturalismen
- 1870–talet og seinare: Impresjonismen, ekspresjonismen, symbolismen, surrealismen, modernismen med fleire[1]