Olav og Kari

Olav og Kari er ei norsk folkevise frå mellomalderen. I TSB-katalogen er ho typologisert som TSB D 367 ('riddarvise' med motiv frå adelsmiljø). Visa er skriven som ei dansevise. Ho er kjend i ulike variantar i dei nordiske landa, og skal ha opphav i ei frankisk forteljing.

Oppbygging

Kvar strofe av songen har to verseliner og to omkved, omkvedet viser at dansen har skjedd utandørs:

«Olav sat heime i åtte år

- Trø meg inkje for nære -

fyrr han ville si mo'eri sjå.

- På vollen dansar mi jomfru.»

---

Slik songen er nedskriven i utgåva til Moltke Moe og Knut Liestøl, er strofene grupperte i fire bolkar:
I - to strofer i ei stutt innleiing der vi vert presenterte for aktørane: Olav, Kari og mor hans Olav.
II - åtte strofer om Olav hos mora

III - seksten strofer om Olav som kjem tilbake til Kari

IV - sju strofer om Kari i himmerike.

Visa finst òg i andre variantar. Spesielt kan mellomsteva eller omkveda variere, Anne Bruhær i Mo song visa slik:

«Ólav sat heime í åtte år

- Dei sigler mæ fløy -

fyrr han vill' til sin moder gå.

- Dei gifte sí syster í Samsøy.»

---

I Sverige er visa kjend som «Herren Båld»:

«Så er det väl sant som dig varit spådt,

herren Båld han hafver en Trollona fått.

Och kära min moder, ni talaen inte så,

Gud nåde! den lögnen kommer uppå!»

---

Sluttstrofane finst att i ei dansk vise:

«Du tage min Særk, saa blodig den er,

og den hjem til min Moder før!»

---

Elles har visa slektskap òg i viser frå Skottland og frå Portugal, «Helene».

Element frå norrøn mytologi viser at visa må vere svært gammal i Noreg. Ho er halden for å vere ei av dei ypparste og mest karakteristiske norske folkevisene.

Handling

Visa handlar om Olav og Kari som er vorte gifte, og vi forstår at mora til Olav ikkje synst noko om giftarmålet. Ho fortel at Kari fer med trolldom, og når Olav ikkje vil tru mor si, vert han irettesett for dette. Han kjem heim til Kari, fortel kva mora har sagt, og han slår ho Kari til blods. Kari ber Olav sende den blodige serken heim til mor si, og be henne om å ikkje gifte bort fleire døtrer. Til slutt kjem Kari til himmerik, der ho møter jomfru Maria. Kari går i forbøn for Olav og mor hans. Jomfru Maria svarar at Olav skal få kome til himmerike, men ikkje mor hans.

Sjanger og opphav

Handlinga i visa skal ha opphav i soga om den frankiske prinsessa Klotilde Klodevigsdotter, som levde på 500-talet. Etter at faren døydde, vart ho i 526 gift med vestgotarkongen Amalarik. Han var ivrig arianar, medan ho var katolikk. Etter soga slo og pinte han henne for dette, og til slutt sende ho den blodige serken sin heim til bror sin, Childebert. Broren skunda seg å hemne uretten mot systera; han stridde mot Amalarik og vann. Childebert ville føre Klotilde heim til frankar-riket, men på heimvegen døydde ho. Klotilde vart rekna som ein martyr for den rette trua, for katolisismen i striden mot arianismen. Georg Johannesen definerer dermed visa som ein «hagiografi, omdana til adelsvise», altså ein helgenbiografi i form av riddervise (som vert karakterisert av tragisk kjærleik i riddarmiljø).

I Noreg kjende folk mindre til striden mellom arianarar og katolikkar; i staden tok visa opp tema knytt til heidenskap og trolldom.

Kjelder

• Sophus Bugge (1858): Gamle norske folkeviser
• Knut Liestøl og Moltke Moe (1920): Norske folkevisor
• Kristian Elster (1935): Illustreret norsk litteraturhistorie
• Oppføring i Norsk visekatalog hjå Nasjonalbiblioteket