Operasjon Gladio

Operasjon Gladio (latin sverd), eller Stay Behind er vorte samlebetegnelser på dei løynlege «Stay Behind»-grupper som vart oppretta i dei fleste vesteuropeiske land tidleg under den kalde krigen, frå 1948 og utover. I Noreg gjekk slike grupper under dekknamnet ROC. Dei løynlege gruppene skulle operera under okkupasjonstilhøve etter ein eventuell sovjetisk invasjon.

Den internasjonale koordineringen av Stay-Behind gruppene vart gjort av Allied Clandestine Committee (ACC), og Clandestine Planning Committee (CPC), som er underlagt NATO’s Supreme Headquarters Allied Powers Europe (SHAPE).

Omfram i Noreg vart det oppretta slike organisasjonar i Belgia (kodenamn SDRA8), Danmark (kodenamn Absalon), Frankrike, Hellas (LOK), Italia (Organizzazione Gladio), Luxembourg (Stay-Behind), Nederland (I&O), Portugal (Aginter), Spania, Tyrkia (Counter-Guerrilla) og Tyskland (TD BDJ), og like så i nøytrale europeiske land som Finland, Sverige, Sveits (P26) og Austerrike (OWSGV).

Den 22. november 1990 vedtok Europaparlamentet ein resolusjon, som fordømde Stay Behind som eit ulovleg nettverk utanfor parlamentarisk kontroll, og som vidare bad om ein full etterforskning av dets ulovlege innblanding i interne politiske tilhøve.

Bakgrunn

Operasjonen hadde forbilete frå britiske planar lagt i 1940 i tilfelle ein tysk invasjon og maktovertagelse, og bygd òg på røynsler frå motstandsgruppene som opererte bak tyske linjer under annan verdskrig. Som hovudregel vart gruppene oppretta etter initiativ frå den vestlege forsvarsalliansen NATO og med tildels betydeleg støtte frå den amerikanske etterretningsorganisasjonen OSS (går for CIA). Det var særleg USA og Storbritannia som ivra for skipinga av gruppene.

Nettverket av det som er vorte kalla «løynlege hærar» er i dei fleste land kjent som Operasjon Gladio etter at den italienske Stay Behind-organisasjonen fekk stor mediemerksemd i 1990.

Operasjonane

Italia (Gladio)

Utdjupande artikkel: Organizzazione Gladio

Den italienske Organizzazione Gladio, som var organisert som ein løynleg del av det italienske forsvarsdepartementet, hadde fått ein noka spesiell utvikling. I eit forsøk på å bremsa sosialistane #seg fremgang i Italia utførte Gladio-nettverket, alliert med høgre-ekstremistar, ein serie bombeangrep på offentlege stadar med «flest mogleg uskyldige offer». Skulda vart lagt på den italienske politiske venstresida. Målsetningen var å skapa terrorfrykt i den italienske folkesetnaden og å få dem til å venda seg til staten og be om meir tryggleik. Teknisk utstyr og sprengstoff vart forsynt av Gladio-gruppa, og det løynlege politiet verna dei som deltok i aksjonen frå straffeforfølging. Både CIA og NATO har nekta å svara på spørsmål om sin delaktighet i planlegginga av desse aksjonane.

Noreg

Utdjupande artikkel: Norsk okkupasjonsberedskap i etterkrigstiden

I Noreg har eksistensen av Stay Behind-gruppene vore allment kjent sidan 1978, då våpenlageret hos Hans Otto Meyer vart oppdaga i samband med ein politietterforskning. Den offisielle, men løynlege militære nemninga vart etter endel år endra til «okkupasjonsberedskap».

Tyskland

I løpet av dei siste åra (dvs. fram til 2008) har ny informasjon rundt desse gruppene vorte avdekt gjennom arbeidet til den amerikanske Interagency Working Group, som vart grunnlagt av Clinton-administrasjonen. Nyleg nedgraderte dokument viser blant anna at CIA hadde fleire slike grupper i Tyskland i perioden 1949-55. Operasjonane heitte Palestine (Berlin), og Kibitz (Sørvest-Tyskland). Endel av rekrutteringen til desse gruppene vart gjord blant tidlegare nazistar, blant anna hadde oberstløytnant Walter Kopp frå SS 125 mann under seg i sin gruppe i 1952.

Minst ein av desse, Horst Otto Herbert Ims, vart hjelpt ut av Tyskland og i skjul i Canada. Det går òg fram at mange andre vart hjelpt i skjul, både i Australia og i Canada, men korkje det nøyaktige talet eller særleg mange namn er kjent. Det går likevel fram at Canada i 1954 hadde 35 personar i skjul på vegner av CIA.

Gjennom eit forskingsprosjekt gjort ved Center for Security Studie sin har det òg kome fram at tyske høyreekstreme brukte sprengstoff frå stay-behind ved terroraksjonen i 1980 i München.

Referansar

• Denne artikkelen bygger på «Operasjon Gladio» frå Wikipedia på bokmål, den 25. november 2017.