Diminutiv
Diminutiv eller minskingsord er eit avleidd ord som viser til noko som er mindre eller yngre enn ordet det er avleidd av. Ein kan også bruka diminutiv for å gjera omtalen av noko koselegare, søtare eller meir akseptabelt, eller motsett, med nedsetjande innhald om noko dårleg, ynkeleg eller puslete. Ulike språk har ulike reglar for korleis og kva tid ein lagar diminutiv. Ein kan bruka endingar (som -ette, -ino) eller forstavingar (som små-, vesle-). I nokre språk er det vanleg å gjera ord om til diminutiv i daglegtale, i andre ikkje. Kva ordklassar ein lagar diminutiv med, varierer også. Substantiv, medrekna personnamn, er vanleg brukte, men ein kan også laga diminutiv av til dømes adjektiv.
Diminutivsord kan i nokre høve gå over til å bli sjølvstendige ord med eigne tydingar (til dømes artikkel, etikette, sigarett). Desse kan også kallast forsteina eller falske diminutiv. Mange førenamn er også opphavleg danna som diminutiv, til dømes Asle, Dyveke og Robin.
Nokre språkgrupper, som dei romanske og slaviske språka, i tillegg til nederlandsk og tysk med slektningar, er kjende for å ha ei rekkje, produktive diminutivendingar, særleg i talespråket. For dette blir dei av og til kalla «diminutivspråk». Italiensk har til dømes 11 ulike diminutivsendingar som i tillegg kan kombinerast med kvarandre (t.d. –etta + –ina = -ettina).
Skandinaviske språk har få produktive diminutivsendingar, sjølv om den svenske endinga -is i nokre høve kan danna diminutiv. Dei skandinaviske språka i dag nytter gjerne prefiks eller framanforstilte ord, som bitte-, liten, lill-, mini-, små- og pytte-, for å danna det ein kan kalla diminutiv.
Døme endre
| Diminutivsending | Språk | Døme (på opphavsspråket eller norsk) |
|---|---|---|
|
-acchiotto, acchiotta |
italiensk | arietta (av arie), attimino (av attimo, 'augneblink'), casino (av casa, hus), libretto (av libro, 'bok'), sardell (av sarda, ein fisk), sorellina (av sorella, syster), sonett (av suono, lyd), spagetti (av spago, tråd), trombetta (trompet, av tromba, basun) |
| -chen | tysk | Kaninchen (av Kanin), Mädchen (av maget, magd, 'jomfru'), Maiglöckchen (liljekonvall), Märchen (av Mär), Meerschweinchen (marsvin), Plätzchen (plesken, av Platz 'plass'), Seepferdchen (sjøhest) |
|
-culus, -cula, -culum |
latin (medrekna mellomalderlatin og vitskapleg latin) | cerebellum (litlehjernen), gladiolus (av gladius), skalpell (av scalprum), spatel (av spatha), tabell (av tabula), testiculus (av testis) |
| -et, -ette | engelsk, fransk | œillet (nålauge, knapphol o.l., av œil, 'auge'), rulett (av roue, 'hjul'), sachet (liten pose, av sac), suffragette (av suffrage, 'stemmerett'), toalett (av toile, 'lerret, duk'), vignett (av vigne, vinranke), whippet (av whip) |
| -ik, -ok, -iok, -tsjk-, -sjk-, -on'k-, -en'k- |
russisk | bistren'ko (av bistro, 'snøgt'), kosjka, kotik (av kot), voditsjka (av voda, vatn) |
| -illa, -illo -ito, -ita |
spansk | armadillo (av armado, 'armert, rusta'), chocolatillo (av chocolate), cosita (av cosa, 'sak, ting'), eurillo (av euro), tortilla (av torta), vainilla (vanilje, av vaina, 'belg, skjede') |
| -is | svensk | frågis (av fråga), helgis (av helg) kramis (av kram, 'klem') |
| -ie, -je | afrikaans, nederlandsk | bakkertje (av bakker, 'bakar') bloempje ('liten blom', av bloem, 'blom'), bloemetje ('bukett', av bloem'), clusterbommetje (av clusterbom, klasebombe), koppie/kopje (liten ås), kopje (liten kopp) |
| -kin | engelsk | bodkin (lite, skarpt instrument, som syl eller nål, av boyde) catkin (rakle), lambkin (lite lam), manikin (utstillingsdokke, liten person), napkin (serviett, av nape]], klede) |
| -lein | tysk | Fräulein (frøken, av Frau, frue) |
| -let | engelsk | booklet (hefte, av book), eyelet (lite hol, av eye, auge) piglet (grisunge), starlet (ung skodespelar, av star) |
| -(l)ing | germanske språk |
dansk atling (lita and eller den minste i eit kull), billing (liten stump), ælling (andunge)
|
Sjå òg endre
Kjelder endre
- «diminutiv» i Nynorskordboka.
- «diminutiv – grammatikk» i Store norske leksikon. Henta 5. februar 2013.
- Ordbog over det Danske Sprog
- Sandy Åkerblom, «Pyttepannkaka och mormoris - En studie om svensk diminutiv» (Kandidatkurs i svenska: språklig inriktning Ht 2011)