Pubertet

Pubertet er prosessen som finn stad når kroppen til ein unge utviklar seg til ein vaksen som er istand til å forplanta seg. I denne tida utviklar ein sekundære kjønnskjenneteikn, kroppen veks, og ein produserer nye kjønnshormon. Ofte byrjar også seksualisert åtferd ved puberteten.

Tida då menneske går gjennom puberteten blir gjerne kalla ungdomstid. og kan vera prega av forvirring på grunn av hormona og dei mange endringane som skjer. Men også andre dyr opplever pubertet som kan påverka både utsjånad og oppførsel.

Alder

Denne musa på litt over ein månad går truleg gjennom puberteten.

Foto: Roger McLassus

Kva tid puberteten tek til blir påverka av fleire faktorar innan arv og miljø som ikkje er fullt ut forstått. Rikeleg med føde kan framskunda og underernæring kan utsetja han, men plutseleg tilgang på mat etter lang tids mangel kan òg føra til ein tidlegare pubertet. Varme omgjevnader kan føra til tidlegare pubertet, medan å bu i høgda kan gjera at han kjem seinare. Gjennomsnittsalderen for menarke, byrjinga på den kvinnelege puberteten, har vore frå 12,0 til 18,5 hjå ulike studerte grupper.

Art	Vanleg alder ved pubertet
	Ho	Hann
Menneske	10-16 år	10-16 år
Spermkval	9 år	10-20 år
Hest	18 mnd.	14 mnd.
Hund	7-12 mnd
Ku	11 mnd.(9-24)	11 mnd. (7-18)
Katt	8-9 mnd
Sau	7 mnd. (4-14)	7 mnd. (6-9)
Gris	6 mnd. (3-7)	7 mnd. (3-8)
Kanin	3-4 mnd
Mus	6 veker

Pubertet hjå menneske

Før puberteten skil kjønna seg frå kvarandre nesten berre gjennom forskjellen på kjønnsorgana. Gjennom puberteten blir dei sekundære kjønnskjenneteikna utvikla, og mannlege og kvinnelege kroppar utviklar seg vekk frå kvarandre. Både hjå gutar og jenter aukar hårveksten i armholene og rundt kjønnsorgane. I byrjinga av puberteten veks kroppen stadig raskare, seinare avtar veksten, og når puberteten er slutt veks heller ikkje kroppen meir.

Kvinneleg pubertet

«A juventude», 'Ungdommen'. Bilete av Carlos Botelho.

Pubertet hjå kvinner finn stad når dei indre forplantingsorgana blir mogne. Dette blir kalla menarke, og markerer byrjinga på den fruktbare delen av livet. Eggstokkane blir stimulerte av gonadotropinar frå adenohypofysen, follikkelstimulerande hormon og luteiniserande hormon.

Pubertetsalderen varierer normal mellom 10 og 14 år, og det skjer mange endringar:

• Livmora, eggleiarane og eggstokkane blir mogne
• Menstruasjonssyklusen og eggløysing tek til
• Bryst veks og utviklar seg
• Høgdevekst og utviinga av bekkenbeinet går fortare
• Mengda av underhudsfeitt aukar, særleg ved hoftene og brysta

Mannleg pubertet

I puberteten tek mange gutar til å få skjeggvekst. Mumieportrett frå Fayum.

Også mannleg pubertet varierer normalt mellom 10 og 14 år. Luteniserande hormon frå adenohypofysen stimulerer interstitialcellene i testiklene til å auka testosteronproduksjonen, som påverkar utviklinga av kroppen til kjønnsmogning. Endringane som skjer ved puberteten er:

• Vekst av musklar og bein, og ein markert auke i høgde og vekt
• Strupehovudet veks, og stemmen blir djupare (stemmeskifte)
• I tillegg til rundt armane og kjønnsorgana kan ein utvikla hårvekst i

fjeset, på brystet, magen og ryggen

• Penis, pungen og prostata blir større
• Spermieproduksjon tek til
• Huda blir tjukkare og feitare

Sjå òg

• Juvenil

Kjelder

• Denne artikkelen er basert på ei omsetjing av artikkelen pubertet frå Wikipedia på bokmål.

Artikkelen oppgav som kjelde Anne Waugh og Allison Grant (2001) Ross and Wilson: Anatomy and Physiology in Health and Illness, 9. utg. – Churchill Livingstone, Edinurgh.