Heinrich Isaac

Heinrich Isaac (italiensk Arrigo Tedesco; fødd ca. 1450 truleg i Flandern i Brügge eller omland; død 26. mars 1517 i Firenze) var ein flamsk-austerriksk komponist. Han var ein av dei viktigaste komponistane på si tid og som mange andre komponistar på same tid budde han ei tid i Italia, Wien og Tyskland. I Italia var han domorganist i domkyrkja i Firenze, og i Austerrike var han hoffkapellmeister i Innsbruck.

Heinrich Isaac
Illustrert chansonnier med byrjinga av Isaac sin firstemmige motett Palle, palle, truleg skriven i Firenze i 1480-åra og kopiert på denne tida. «Palle» tyder ballar og viser til Medici-familien sitt våpenskjold.
Fødd	ca. 1450
Fødestad	i Flandern
Død	26. mars 1517
Dødsstad	i Firenze i Italia
Opphav	Grevskapet Flandern
Aktiv	1492-1507
Sjanger	Renessansemusikk, vokalmusikk
Verka som	Komponist

Liv

Typisk for komponistane frå denne perioden er at lite er kjent om det personlege livet deira og dette gjeld òg for Isaac. Ein trur han var fødd kring 1450 i hertugdømet Brabant. Han kalla sjølv far sin Hugo von Flandern (død februar 1489).

Kva Isaac gjorde fram til 1484 er ikkje kjent. Ein betaling til Hainrichen ysaac Componist dokumenterer at han var i Innsbruck 15. september 1484. Det ser ut til at Isaac var på veg til Firenze på invitasjon frå Lorenzo de' Medici og ei lengre tid oppheldt seg ved hoffet til Sigismund von Tirol, der òg Paul Hofhaimer var verksam.

I Firenze arbeidde Isaac som songar i Santa Maria del Fiore og som songar og komponist i kyrkjene S. Giovanni og Sanctissima Annunziata. Lorenzo dei Medici var så nøgd med Isaac sine tenester at formidla ei kone til han; Bartolomea Bello.

8. april 1492 døydde Lorenzo. Koret blei oppløyst 1. april 1493 og Isaac gjekk i teneste hos Piero de’ Medici. Mediciane blei fordrivne frå byen i november 1494 og Isaac stod utan tenesteherre.

Isaac reiste no til Pisa der den tysk-romerske kongen og seinare keisar Maximilian I blei oppmerksam på han. I eit dokument frå Innsbruck datert 3. april 1497 blir Isaac titulert som hoffkomponist. Han hadde denne stillinga fram til han døydde i 1517, sjølv om han med jamne mellomrom reiste tilbake til Firenze. Han døydde til slutt i Firenze.

Virke

Isaac etterlot seg ein rik arv, med messer, motettar, songar og instrumentale stykke. Messene hans er kjenneteikna av ein stor besetning og lange melodilinjer, songane hans er ofte lekne og har ein verdsleg karakter. I nyare tid har mange ensemble som spelar musikk frå den tida revurdert musikk hans og han vert stadig oftare samanlikna med Josquin des Prez. Verd å melde er mellom anna motettane Resurrexi, eit adhuc tecum sum; Angeli, Archangeli; Optime Pastor (som vart skrive for eit politisk møte mellom den austerrikske kardinal Lang og Pave Leo X) og Tota pulchra es.

Kjente songar er mellom anna «Mein Freund allein in aller Welt» og «Greiner Zancker» som i dag vert rekna for å vere noko vulgær. Mange instrumentale stykke for ulike instrument er bevart. Heinrich Isaac vart av sine samtidige, saman med Josquin des Prez, rekna for å vere den fremste komponisten i Europa.

Sjølv om vi i dag meiner han er viktig, var det meste av det han skreiv vore gløymt i fleire hundre år.

Produksjonen hans var stor, han skreiv 36 messer, mange motettar og mange verdslege verk, korverk og lieder. Han skreiv mellom anna melodien til den kjente salmen «Nu hviler mark og enge», som opphavleg var melodi til avskjedssongen hans til Innsbruck, «Insbruck, ich muss dich lassen».

Verk

Messer

1. Missa Argentum eit aurum;
2. Missa Chargé de deul (voor 1485);
3. Missa Comme femme desvonfortée;
4. Missa Comment peult avoir joie;
5. Missa Comment peult avoir joie;
6. Missa Een vrolic wesen;
7. Missa Et trop penser;
8. Missa Ferialis;
9. Missa La Spagna (de Bassadanze, Castila);
10. Missa Misericordias Domini;
11. Missa O Praeclara (La mi la sol);
12. Missa Quant j’ay au cueur;
13. Missa Salva nos; # Missa T’meisken was jonck;
14. Missa Une Musque de Biscaye;
15. Missa Virgo prudentissima.

Alternatim-messer

1. Missa de Apostolis (Magne Deus), 4v.;
2. Missa de apostolis, 5v.;
3. Missa de Apostolis, 6v.;
4. Missa de Beata Virgine (I), 4v.;
5. Missa de Beate Virgine (II), 4v.;
6. Missa de Beata Virgine (I), 5v.;
7. Missa de Beate Virgine (II), 5v.;
8. Missa de Beate Virgine, 6v.;
9. Missa de confessoribus, 4v.;
10. Missa de confessoribus, 5v.;
11. Missa de martyribus, 4v.;
12. Missa de martyribus, 5v.;
13. Missa de virginibus, 5v.; # Missa Paschale (I), 4v.;
14. Missa paschale (II) (ad organum), 4v.;
15. Missa paschale, 5v.;
16. Missa paschale, 6v.;
17. Missa solenne, 4v.;
18. Missa solenne, 5v.;
19. Missa solenne, 6v.

Motettar

1. Accessit ad pedes Jesu, 4v.;
2. Alma redemptoris Mater, 4v.;
3. Angeli, Archangeli, 6v.;
4. Anima mea liquefacta est, 4v.;
5. Argentum eit Aurum, 4v.;
6. Ave Ancilla trinitatis, 4v.;
7. Ave Regina caelorum (I), 4v.;
8. Ave Regina caelorum (II) 4v.;
9. Ave sanctissima Maria, 4v.;
10. Benedic Anima mea Domino, 4v.;
11. Christus Surrexit, 6v.;
12. Cum esset desponsata Mater, 4v.;
13. Defensor noster asprice, 4v.;
14. Dies est laetitiae, 4v.; # Discubuit jesus, 4(?) v. (Altus manglea);
15. Ecce sacerdos magnus, 4v.;
16. Gaude de genitrix, 4v.;
17. Gratias Refero tibi, 3v.;
18. Hodie Deus Homo factus, 4v.;
19. Hodie Scietis quia veniet, 5v.;
20. Illumina oculos meos, 3v.;
21. In Convertendo Dominus, 4v.;
22. Inviolata, integra eit casta, 5v.;
23. Ista est speciosa, 4 (?) v. (berre Superius og Bassus);
24. Judea eit Jerusalem, 4v.;
25. O Decus ecclesiae, 5v.;
26. O Maria, Mater Christi, 4v.;
27. Optime Divino, 6v.;
28. Oratio Jeremiae Prophetae: Recordare, 4v.;
29. Parce Domine populo tuo, 4v.;
30. Prophetarum Maxime, 4v. (truleg komponert mellom 1484 og 1496 i Firenze);
31. Quae est ista, 4v.;
32. Quid retribuam Domino... Credidi, 4v.;
33. Quid Retribuam tibi, Leo, 3v. (1510 / 1517, hyllest til Pave Leo X);
34. Recordare Jesu Christe, 5v.;
35. Regina Caeli laetare, 5v.;
36. Salve Regina Misericordiae (II), 4v.;
37. Salve Regina Misericordiae (III), 4v;
38. Salve Virgo Sanctissima. 2. Ora precor Mater, 4v.;
39. Sancta Maria Virgo, 4v.;
40. Sancti Spiritus assit, 4v. (til Riksdagen i Konstanz, 1507);
41. Spiritus Sanctus in te, 6v.;
42. Sub tuum Praesidium, 4v.;
43. Te mane laudum Carmine, 4v.;
44. Tota pulchra es, 4v.;
45. Tristitia vestra vertatur, 3v.;
46. Veni Sancte Spiritus, 4v.;
47. Verbum caro factum est, 4v.;
48. Virgo prudentissima, 4v;
49. Virgo prudentissima, 6v. (til Riksdagen i Konstanz, 1507. Tekst av Joachim von Watt (Vadian) eller Georg Slatkonia?).

Verdslege verk

Verk med fransk eller nederlandsk tekstgrunnlag

1. Adieu fillette de regnon;
2. An buos (richtig: Au bois?);
3. Comment peult avoir joye (I) (= Et incarnatus der Missa Comment peult /Wohlauff, 4v. og Et in Spiritum der Missa Comment peult /Wohlauff 6v.);
4. Comment peult avoir joye (II) (= Pleni der Missa Comment peult /Wohlauff, 4v og Patrem der Missa Comment peult /Wohlauff 6v.;
5. Digau a les donzelles. (Pour vostre amour.);
6. En l’ombre. (Il n’est plaisir.);
7. Et je boi d’autant;
8. Et qui la dira;
9. Fille vous aves mal gardé;
10. Gracieuse plaisante (ei omarbeiding for klaver er bevart);
11. Helas que devera;
12. Helogierons nous;
13. J’ay pris amours;
14. J’ay pris amours, 4v. (I);
15. J’ay pris amours, 4v. (II);
16. Je ne puis vivre;
17. Le Serviteur;
18. Maudit soit c’il qui trouva;
19. Mon pere m’a donnè mari;
20. O Venus bant;
21. Par ung chies do cure;
22. Par ung jour de matinee. (Hab mich lieb);
23. Pour vous plaisirs. (Parcere prostratis);
24. Serviteur suis. (Je suys malcontent);
25. Tart ara.

Verk med italiensk tekstgrunnlag

1. A La Battaglia (1485 – 1489);
2. Corri fortuna;
3. Fammi una gratia, amore:
4. Fortuna desperata;
5. Fortuna desperata in mi (I);
6. Fortuna desperata in mi (II);
7. Hor’ e di maggio;
8. (La) Martinella (I):
9. La Martinella (II);
10. La Morra. (Dona gentile);
11. La Piu vagha eit piu bella;
12. La Spagna;
13. Lasso, quel ch’altri fugge (basspartiet er tapt);
14. Lieto eit contento amore;
15. Morte che fai?:
16. Ne piu bella di queste (1485 / 1495);
17. Palle, palle (1485 / 1495);
18. Questo Mostrarsi adirata (Tekst: Angelo Poliziano; 1485 / 1495);
19. Sempre giro piangendo;
20. Un di lieto giamai (Tekst: Lorenzo de Medici, 1485 / 1495);

Verk med tysk tekstgrunnlag

1. Ach Hertzigs K.;
2. Ach, was will doch mein Hertz;
3. Al mein mut;
4. Bruder Conrat (=Agnus III der Missa Carminum.);
5. Christ ist erstanden;
6. Christus ist erstanden;
7. Der Hund;
8. Der Welte fundt;
9. Ein Vrolic Wesen;
10. Erkennen thu mein traurigs G’müt;
11. Erst weiss ich (Carmen);
12. Es het ein Baur;
13. Es wolt ein meydlein (Dich mutter Gottes);
14. Freundtlich und mild;
15. Greiner, Zancker, Schnöpfitzer;
16. Ich stund an einem Morgen;
17. In Gottes Namen fahren wir (I);
18. In Gottes Namen fahren wir (II);
19. In meinem Sinn (I);
20. In meinem Sinn (II);
21. In meinem Sinn (III);
22. I(nn)sbruck, ich muss dich lassen (I);
23. Kein Ding auff erd (òg tilskrevet Wolfgang Grefinger);
24. Kein Frewd hab ich;
25. Las Rauschen;
26. Maria Junckfrow hoch gebor’n;
27. Mein Freud allein;
28. Mein Mütterlein;
29. O weiblich Art (Ach weiplich Art);
30. O werdes Glück;
31. Suesser Vatter;
32. Suesser Vatter (Die zehn gebot);
33. Wann ich des Morgens;
34. Was frewet mich;
35. Wohlauff, gut G’sell (=Qui tollis der Missa Comment peult / Wohlauff I,II) Contrafact;
36. Zart liepste Frucht;
37. Zwischen Perg und tieffe Tal;

Verk med latinsk tekst

1. Genitile Spiritus;
2. Nil prosunt lacrimae;
3. Quis dabit capiti meo;
4. Sub cujus patula (Klagesang ved døden til Lorenzo de Medici (1492) av Angelo Poliziano);
5. Quis dabit pacem (Klagesang ved døden til Lorenzo de Medici (1492), basert på Senecas Hercules Oetaeus (vs. 1514-45; 1580-86)).

Quodlibets

1. De tous biens playne /Et qui luy dira;
2. Donna di dentro / Dammene un pocho /Fortuna d’un gran tempo;
3. Fortuna desperata / Bruder Conrat;
4. Fortuna desperata / Sancte Petre;
5. Sanctus (Fortuna desperata);
6. Sustinuimus pacem / En L’ombre / une Musque.

Tekstlause verk og verk der språket ikkje kan definerast

1. Carmen in fa (=Pleni der Missa Lalahe);
2. Carmen in fa;
3. La la hö hö (=Gloria der Missa Lalahe);
4. La mi la sol (= Patrem und Et unam sanctam der Missa O praeclara) 1502 komponert som prøvestykke for Ercole d’Este;
5. My my (Rondeau?);
6. Fire tekstlause trestemmige og to tekstlause firestemmige Carmina;

Bibliografi

• Manfred Schuler: Zur Überlieferung des "Choralis Constantinus" von Heinrich Isaac. I: Archiv für Musikwissenschaft, 36. Jahrg., H. 1. (1979), S. 68-76

Bakgrunnsstoff

• Verk av og om Heinrich Isaac i katalogen til det tyske nasjonalbiblioteket
• Innspeling av Nu hviler mark og enge av Umeå Akademiska Kör.
• Fritt tilgjengelege notar av Heinrich Isaac i Werner Icking Music Archive (WIMA)
• Fritt tilgjengelege notar av Heinrich Isaac i Choral Public Domain Library (ChoralWiki)