Paternalisme
Paternalisme er makta ein person eller stat har over andre menneske. Ordet tyder formynderi og kjem frå det latinske ordet pater som tyder «far». Poenget er at ein skal forhindra menneske i å taka irrasjonelle avgjersler, ved å tvinga folk til å hjelpa seg sjølv igjennom lover.[1] Innanfor medisin tyder uttrykket at helsepersonell avgjer kva som er best for pasienten.[2]
Mjuk og hard paternalisme
endreEin kan skilja mellom mjuk og hard paternalisme. Mjuk paternalisme handlar om å fråråda, medan hard paternalisme handlar om å tvinga endring hjå ein person.[3] Dersom ein person skulle gå over ei farleg bru, er det forskjell på om ein fråråder eller om ein fysisk nektar personen å gå over.
Paternalistisk stat – «Nanny State»
endreAlle land i verda er i ymse grad paternalistiske statar. Statane innfører påbod og forbod som hindrar borgarane i å utføra ymse handlingar som kan ha negative mentale, fysiske eller økonomiske konsekvensar for vedkomande. Paternalistiske lover kan vera påbod om setebelte og redningsvest eller ansvarsforsikring, eller forbod mot:
- gambling,
- prostitusjon,
- MMA-kampsport,
- bruk av narkotika eller
- bruk av rullebrett (tidlegare ulovleg i Noreg).
Anti-paternalisme
endreLiberalistar meiner velferdsstatar er paternalistiske statar som hindrar borgarane i å leva liva deira. I tillegg til lover, tvingar velferdsstatane menneske til å hjelpa seg sjølve gjennom skattar for å finansiera pensjon, trygder og helsetenester. Ifylgje liberalistane skal ikkje staten fungera som eit moralsk politi for å verna borgarane mot mentale, fysiske eller økonomiske konsekvensar.
«Einkvar har sin rett til å leva sitt liv – til helvete på sin måte» – David D. Friedman.[4]
John Locke meinte så lenge ein person ikkje gjorde harm mot andre personar, kunne han få lov til å leva slik han måtte ynskje.[5]
Kjelder
endre- ↑ Dworkin, Gerald (2020). Zalta, Edward N., red. «Paternalism». Metaphysics Research Lab, Stanford University.
- ↑ Winther, Finn Ø (8. november 2021). «paternalisme». Store norske leksikon (på norsk bokmål).
- ↑ «Paternalisme - Politisk ordbok - Civita, den liberale tankesmien», Civita (på norsk bokmål), henta 9. desember 2022
- ↑ David Friedman. THE MACHINERY OF FREEDOM GUIDE TO A RADICAL CAPITALISM – second edition (PDF).
- ↑ Eric Mack (2019). The Essential – John Locke (PDF).
- Denne artikkelen bygger på «Paternalisme» frå Wikipedia på bokmål, den 29. september 2022.