Arbeiderdemokratene
Arbeiderdemokratene var på byrjinga av 1900-talet eit norsk ikkje-sosialistisk arbeidar- og småbrukarparti med særleg styrke i Oppland fylke og Hedmark fylke. Partiet stilte til val fyrste gong i 1906 under namnet «De forenede norske Arbeidersamfund». Leiaren var Johan Castberg.
| Arbeiderdemokratene | |||
| Land | Noreg | ||
|---|---|---|---|
| Partileiar(ar) | Johan Castberg | ||
| Grunnleggjarar | Johan Castberg | ||
| Grunnlagt | 1906 | ||
| Nedlagt | 1940 | ||
| Forgjengar | Venstre | ||
| Ideologi | arbeiderbevegelseisme, agrarparti, Georgisme  | ||
| Politisk posisjon | sentrisme | ||
Partiet vedtok i 1911 å endra namn frå De forenede norske Arbeidersamfund til Arbeiderdemokratene. Året etter vart tilføyinga «Det radikale Folkeparti» ein del av namnet. I 1921 vart denne tilføyinga gjort til partinamn og «Arbeiderdemokratene» til tilføying i parentes. Nemninga arbeiderdemokratene vart trass i dette nytta heilt fram til partiet vart oppløyst i 1940. Det siste landsmøtet vart halde i 1927). Fram til 1957 var Venstre sine stortingslister i Oppland formelt eit samarbeid mellom Venstre og Radikale Folkeparti.
Arbeidardemokratane vart rekna å vera på venstresida av Venstre med høg oppslutnad mellom småbrukarar og jordarbeidarar. Mellom medlemene fann det fleire som tenkte i retning georgisme. Nemninga georgisme kjem av den amerikanske sosialfilosofen Henry George sine tankar. Han meinte at jordeige ikkje burde vera kjelde til rikdom. All inntekt eller grunnrente som kom av særlege naturgjevne fordeler eller samfunnsmessig utbygging, burde konfiskerast ved ein skatt som meir eller mindre skulle dekkja dei offentlege utgiftene. Samfunnet skulle på denne måten finansiera utgiftene sine ved avgift på grunn- og naturrikdomar som borgarane fekk disponera. Dei norske ”georgistane” gjekk ikkje så langt, men dei fylgde tankegangen eit godt stykke og skapte sterk uro på høgresida i politikken. Kampen om konsesjonslovene for vasskraftutbygging var mykje ein strid om synet på eigedomsretten til naturrikdomar, og her representerte georgistane eit ytterpunkt. Mange arbeidardemokratar var inne på slike tankar. Desse spørsmåla spela ei stor rolle i valkampen i 1909.
Sjå òg
endreLitteratur
endre- T. Rasland: Fra arbeiderorganisasjon til mellomparti, Oslo 1961.
- Furre, Berge: Norsk historie 1905 – 40, Oslo 1991.
- H. Hendriksen: Mennesker uten makt, i R. Danielsen og S. U. Larsen (red.): Fra ide til dom, Bergen 1976.
- Pax leksikon: Oppslagsord Arbeiderdemokratene og Radikale Folkeparti.