Svartor

Svartor (Alnus glutinosa) er eit tre i bjørkefamilien.

Svartor
Svartor
Utbreiing og status
Status i verda: Livskraftig Status i Noreg: Livskraftig Utbreiinga av svartor
Systematikk
Rike:	Planteriket Plantae
Rekkje:	Karplantar Tracheophytes
Underrekkje:	Frøplantar Spermatophytes
Orden:	Bøkeordenen Fagales
Familie:	Bjørkefamilien Betulaceae
Underfamilie:	Betuloideae
Slekt:	Or Alnus
Art:	Svartor A. glutinosa
Vitskapleg namn
Alnus glutinosa Gaertn.

Svartorfrø

Utbreiing

Svartor veks over nesten heile Europa. Berre heilt i sør og heilt i nord er han ikkje å finne. I Noreg veks han langs kysten nord til Snåsa i Nord-Trøndelag, og på Austlandet nord til Åsnes. Han veks langs vatn og elvar og på myr med høgt grunnvatn. Svartor er varme- og lyskrevjande.

Utsjånad

Svartor skil seg frå gråor ved at barken på eldre tre er mørkare og meir oppsprukken. Blada er blanke, ovale og butte i enden. Som unge er dei kleimute. Han blømer tidleg. Raklane er ofte utsprungne før hasselen. Frøa er, liksom på gråor, plasserte i forveda horaklar som liknar på konglar. Dei står ofte på treet over vinteren. Frøa, orenøttene, har luftfylte lister som gjer at dei flyt godt og kan spreiast med vatn. Svartor kan verte ganske store tre. Under gunstige forhold kan han verte 25-30 meter høg. Stammediameteren kan verte 50-80 cm. Svartortrea vert sjeldan gamle. 100 år er ein vanleg alder. Under visse forhold kan han verte 300 år.

Orerøtene er nitrogenfikserande. Ved hjelp av bakterieknollar kan trea take opp fritt nitrogen frå lufta. Den gode tilgangen på nitrogen er truleg årsak til at ora kan felle lauva medan dei er grøne.

Bruk

Oreved har vorte rekna som beste materialen til protesar. Han har og vore nytta til å lage treskor av. Dette fordi han er lett og god til å bearbeide med skjerande jarn. I seinare tid har oreveden vorte meir allsidig bukt. Mellom anna vert han brukt til møblar, panel og kjøkkeninnreiing. I styrke og andre mekaniske eigenskapar liknar han mykje på bartre. Han rotnar lett i fuktig miljø, men er godt haldbar i konstruksjonar som er plasserte under vatn.

Veden har eit gylt preg. Han er lett å farge, og vert brukt til å imitere andre treslag som mahogni og palisander. Oreveden eignar seg godt til kjerald for mat og drikke då han ikkje set smak på matvarer. Av same grunn vert han brukt i matbuer og spiskammer.

Or er også mykje brukt til røyking av mat. Or gjev mild smak av røyk, samtidig er den nitrogenhaldige oren ekstra konserverande for røykt mat.

Kjelder

• Bohumil Kucera og Ragnar M. Næss: TRE naturens vakreste råstoff. Oslo 1999. ISBN 82-529-2167-1
• Johannes Lid: Norsk og svensk flora. Oslo 1974
• Knut Fægri: Norges Planter Oslo 1970

Bakgrunnsstoff

• (no) svartor hos Artsdatabanken
• (en) svartor i Encyclopedia of Life
• (en) svartor i Global Biodiversity Information Facility
• (sv) svartor hos Dyntaxa
• (en) svartor hos ITIS
• (en) svartor hos NCBI
• (en) svartor hos The International Plant Names Index
• (en) svartor hos Tropicos
• (en) Kategori:Alnus glutinosa – bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
• (en) Alnus glutinosa – galleri av bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
• Alnus glutinosa – detaljert informasjon på Wikispecies