Khaniá

Khaniá Lokalt namn Χανιά
Delar av det venetianske kvarteret i Khaniá
Geografi
Stad	Kreta
Koordinatar	35°31′N 24°01′E
Areal	351,3 km²
Administrasjon
Land	Hellas
Periferi Periferieining	Kreta Khaniá
Hovudsete	Khaniá (54 559 innb.)
Demografi
Folketal	111 375 (2021)
Folketettleik	317,0 /km²

Khaniá (gresk Χανιά), òg kalla Hania eller Chania, eldre former Khanea eller Chanea, italiensk Canea, osmansk خانيه Hanya, er ein by i periferieininga med same namn, der han òg er hovudstad, på Kreta i Hellas. Han er den nest største byen på Kreta med om lag 54 000 innbyggjarar med rundt 70 000 i storbyområdet. Byen ligg på nordkysten av øya, om lag 70 km vest for Réthymno og 145 km vest for Iráklio.

Administrativ inndeling

Den tidlegare kommunen Khaniá, no kommunaleininga Khaniá

Kommunen vart danna i 2011 ved at ein slo saman dei tidlegare kommunane

• Khaniá
• Akrotíri
• Elevthérios Venizélos
• Keramiá
• Néa Kydonía
• Soúda
• Thériso

Dei sju tidlegare kommunane er no kommunaleiningar.

Ved folketeljinga i 2021 hadde kommunen 111 375 innbyggjarar, medan kommunaleininga Khaniá hadde 54 559 innbyggjarar, som alle budde i tettstaden med same namn.

Historie

Antikken

Khaniá ligg på same stad som den minoiske busetnaden grekarane kalla Kydonia. Ein har funne spor etter sivilisasjonen i gamlebyen, og dette området ser ut til å ha vore busett sidan steinalderen. Byen dukka opp igjen mot slutten av den minoiske perioden som ein viktig bystat i antikkens Hellas. Bystaten strekte seg frå Khaniábukta til foten av Levká Óri. Frå fastlandet kom det ei stor gruppe dorianarar rundt år 1100 fvt. Kydonia var stadig i krig med andre kretiske bystatar som Aptera, Falasarna og Polyrrinia og var viktig nok til at han vart nemnd i Odysseen av Homer (iii.330). I 69 fvt. slo den romerske konsulen Metellus kretarane og erobra Kydonia, som han gav privilegium som ein sjølvstendig bystat. Kydonia fekk rettane til å prege myntar fram til 200-talet evt.

Austromartida

Den tidlege kristne perioden under Austromarriket og under arabarane, som kalla busetnaden Khaniá, er ikkje godt dokumentert. Under austromarane spreidde kristendomen seg på øya, men under arabarane vart den kristne folkesetnaden forfølgt og dei flytta til fjella. Austromarriket tok byen tilbake i 961. Dei bygde sterke festningsverk i byen for å hindre ein ny arabisk invasjon ved å nytte material frå antikke bygningar i området. På denne tida vart Khaniá sete for ein biskop.

Den venetianske perioden

Den gamle hamna under venetianarane

Etter det fjerde krosstoget (1204) og Austromarrikets fall i Hellas vart Kreta gjeve til Bonifacio, marchese de Montferrat. Han valde å selje øya til Republikken Venezia for 100 sølvmark. I 1252 klarte venetianarane å legge kretarane under seg, men i 1263 tok dei rivaliserande genuesarane, men lokal hjelp, byen under Enrico Pescatore si leiing. Genova heldt byen fram til 1285 då venetianarane kom tilbake. Khaniá vart sete for ein rektor i området og blømde som eit viktig kommersielt senter i eit rikt jordbruksområde.

Det venetianske styret var i starten strengt og hardt, men etter kvart betra forholdet mellom dei to partane seg. Kontakt med Venezia førte til at kulturen til venetianarane og kretarane blanda seg. Namnet på byen vart La Canea og festningsverka vart gjort sterkare til ei form han framleis har i dag. Etter Konstantinopels fall i 1453 flykta mange prestar, munkar og kunstnarar til Kreta og styrkte den austromerske religionen og kulturen på øya. Byen Khaniá hadde på denne tida ei blanding av austromersk, venetianske og antikk gresk kultur.

Den osmanske perioden

Den gamle hamna under Det osmanske riket

Dei nye bymurane hindra ikkje den osmanske hæren i å erobre byen i 1645 etter berre ei to månadar lang omleiring. Mange soldatar omkom under omleiringa, særleg tyrkarar, og den tyrkiske kommandanten vart avretta då han kom tilbake til Tyrkia for å ha mista opp til 40 000 mann. Seinare vart dei fleste kyrkjene omgjort til moskear og rikdomen i byen vart fjerna. Dei bygde òg nye moskear, bad og fontener. Pashaen på Kreta hadde sitt sete i Khaniá.

I 1821 tok Hellas opp kampen mot Det osmanske riket, og det var kamphandlingar mellom grekarar og tyrkarar i Khaniá. Biskopen av Kíssamos, Melhisedek Despotakis, vart hengd i eit tre i Splantzia for å ha deltatt i opprøret. I 1878 vart Halepapakten signert og dei kristne fekk visse rettar. Dette skjedde då mange av dei lokale muslimane flytta til Tyrkia. Resten av muslimane vart verande igjen fram til folkeutvekslinga mellom Hellas og Tyrkia i 1922.

Den moderne greske perioden

Kyrkje

Eleftherios Venizelos, som kom frå Mourniés nær Khaniá, var leiaren av eit opprør mot det osmanske styret i 1896-97 og vart seinare statsminister i Hellas. Grava hans ligg på ein ås ovanfor Khaniá. I 1898, under dei siste stega mot sjølvstyre og samanslutning med Hellas, gjorde Stormaktene Khaniá til hovudstad av ein delvis sjølvstyrt kretisk stat (Kritiki Politeia) med prins Georg av Hellas. I desse åra gav Kreta ut eigne frimerke og pengar. Dette førte til at Khaniá blømde. Hovudmålet var derimot ei samanslutning med Hellas, som kom etter Venizelos konstante motstand mot prins Georg sitt styre over Hellas. Ei rekkje konfliktar, som opprøret i Therissos i 1905 førte til slutt til at prins Georg vart styrta og Alexandros Zaimis tok over styret av Kreta. I 1908 klarte til slutt Venizelos å opprette ei revolusjonsregjering, anerkjend av Stormaktene. Det at han seinare (1910) vart vald som statsminister i Hellas var det siste steget før Kreta vart ein del av Hellas igjen 1. desember 1913. Det greske flagget vart for første gong reist ved Fort Firka i den gamle hamna med Eleftherios Venizelos og Kong Konstantin til stades.

Byar og tettstader

Dei største byane og tettstadene i kommunen er:

Tettstad	Kommunaleining	Folketal 2011	Folketal 2021
Khaniá	Khaniá	53 910	54 559
Kounoupidianá	Akrotíri	6 334	7 923
Mourniés	Elevthérios Venizélos	7 553	7 354
Soúda	Soúda	6 358	6 155
Nerokoúros	Elevthérios Venizélos	5 531	5 593
Darátsos	Néa Kydonía	4 732	4 822
Galatás	Néa Kydonía	3 166	4 165
Perivólia	Thériso	3 986	4 066
Vamvakópoulo	Thériso	2 300	2 404
Pythári	Akrotíri	1 724	1 850
Varýpetro	Thériso	548	1 741
Ajía Marína	Néa Kydonía	2 005	1 679
Tsikalariá	Soúda	1 545	1 655
Stérnes	Akrotíri	833	988
Stalós	Néa Kydonía	868	931
Pazinós	Akrotíri	629	887
Khorafákia	Akrotíri	716	747
Stavrós	Akrotíri	450	543
Kathianá	Akrotíri	413	541
Áptera	Soúda	403	505

Kjelder

• Denne artikkelen er basert på ei omsetjing av artikkelen Khania frå Engelsk Wikipedia .

Bakgrunnsstoff

• Offisiell heimeside
• Panorama av Khaniá Arkivert 2007-09-29 ved Wayback Machine.
• Historia til Khaniá