Die Gedanken sind frei
«Die Gedanken sind frei» er ein tysk song om tankefridom. Teksten og melodien finn ein i Lieder der Brienzer Mädchen, trykt i Bern mellom 1810 og 1820. Den originale teksten og forfattaren er ukjend, men den mest populære versjonen Aus Neukirch bei Schönau (Nowy Kościół) var skriven av Hoffmann von Fallersleben i hans visesamling Schlesische Volkslieder mit Melodien frå 1842.
Dei tre fyrste strofene av songen vart gjendikta til norsk av Alf Cranner i 1985.
Bakgrunn
endreIdeen som det er vist til i tittelen - at tankar er frie - var uttrykk so tidleg som i antikken[1] og vart igjen framståande i mellomalderen når Walther von der Vogelweide (c.1170-1230) skreiv: joch sint iedoch gedanke frî («skjønt framleis er tankar frie»)[2]. På 1100-talet skreiv (antaglegvis) den austerrikske minnesongaren Dietmar von Aist songen Gedanke die sint ledic vrî ("berre tankar er frie"). Og rundt 1229, skreiv Freidank: diu bant mac nieman vinden, diu mîne gedanke binden. («ingen kan tvinna eit band som kan mine tankar binde»)[3].
Teksten, slik den opphavleg stod på løpesetlar rundt 1780 hadde fire strofer. Ei femte vart lagt til seinare. I dag kan rekkefylgja variere. Ein tidleg versjon som var forma som ei samtale mellom ein fange og hans kjære finst under tittelen Lied des Verfolgten im Thurm. Nach Schweizerliedern («Songen til dei forfylgde i tårnet. Etter sveitsiske songar») i Achim von Arnim og Clemens Brentano si diktsamling Des Knaben Wunderhorn, Vol. III. Gustav Mahler komponerte eit nytt arrangement til denne versjonen i hans Lieder aus «Des Knaben Wunderhorn» frå 1898.
Tekst
endre|
Die Gedanken sind frei, wer kann sie erraten, |
|
|
Ich denke was ich will und was mich beglücket, |
|
|
Und sperrt man mich ein im finsteren Kerker, |
|
|
Drum will ich auf immer den Sorgen absagen |
|
|
Ich liebe den Wein, mein Mädchen vor allen, |
Bruk
endrePå 1800-talet var Die Gedanken sind frei ein populær protestsong mot politisk undertrykking og sensur, særleg blant dei forbodne Burschenschaft studentforeiningane. Under etterspelet etter den tyske revolusjonen i 1848 og i Nazi-Tyskland var songen forboden. Den var viktig for den tyske motstandsrørsla Den kvite rosa.[4]
I samband med Adolf Hitler sin 46-årsdag beordra fangevaktarane i konsentrasjonsleiren Lichtenburg fangane til å arrangere ei førestilling. I det høvet siterte Hans Litten «Die Gedanken sind frei».[5] I ein liknande motstandsaksjon spelte Sophie Scholl songen på fløyte utanfor muren til fengselet i Ulm der faren Robert var innesperra for å ha kalla Hitler for «Guds svepe.»
Pete Seeger spelte inn songen på albumet Dangerous Songs!? frå 1966. Den norske låtskrivaren Alf Cranner gjendikta og spelte inn «Din tanke er fri» i 1985. Delar av diktet var òg brukt som grunnlag for ein song på albumet Brazilian Girls av gruppa med same namnet frå 2005
«Die Gedanken sind frei» var brukt som kjenningsmelodi og vart sunge av de allierte krigsfangane i TV-filmen The Birdmen frå 1971, som var ei oppdikta dramatisering av et forsøk på å flykte frå den tyske fangeleiren Oflag IV-C i Colditz slott under andre verdskrig. Den var også med i den tyske filmen 23 om hackaren Karl Koch.
I boka From Anna av den kanadiske forfattaren Jean Little vart songen brukt for å representere fridomen som faren til hovudperson Anna søkjer for barna sine.
Songen vert no også brukt som ei viktig partihymne til det tyske Piratpartiet.
Kjelder
endre- ↑ Cicero: Liberae sunt (...) nostrae cogitationes, («Frie er våre tankar») Pro Milone, XXIX. 79., 52 BC
- ↑ Der keiser als spileman.
- ↑ Bescheidenheit, 38. Von Erkantnisse.
- ↑ Melon, Ruth Bernadette. Journey to the White Rose in Germany. Dog Ear Publishing, 2007. ISBN 1-598-58249-6. p. 122.
- ↑ Jon Kelly (19 August 2011). «Hans Litten: The man who annoyed Adolf Hitler». BBC News. Henta 19 August 2011.