Fonologi i fulfulde

Fonologi i fulfulde

Stavingsstruktur

Fulfulde har stavingar av typane CV, CVV, CVC og CVVC, der C = konsonant, V = stutt vokal og VV = lang vokal. Med andre ord byrjar alle stavingar med éin og berre éin konsonant. Typologisk høyrer til fulfulde dei språka der stavinga har ei obligatorisk opptakt; jamfør artikkelen staving.

Vokalar

Fula har fem stutte og fem lange vokalfonem:

	Fremre urunda	Sentral urunda	Bakre runda
Trong	i /i/ - ii /iː/		u /u/ - uu /uː/
Midtre	e /e/ - ee /eː/		o /o/ - oo /oː/
Open		a /a/ - aa /aː/

I mange dialektar varierer uttalen av dei midtre vokalane e, ee, o og oo allofonisk mellom dei trong-midtre [e], [eː], [o] og [oː] på den eine sida og dei open-midtre [ɛ], [ɛː], [ɔ] og [ɔː] på den andre. Det er ein tendens til at dei stutte vokalane har ein litt meir sentral artikulasjon enn dei lange vokalane. Fula har ingen diftongar.

Konsonantar

	Labial	Apikal	Laminal	Dorsal	Glottal
Nasal	m /m/	n /n/	ny /ɲ/	ŋ /ŋ/
Prenasal plosiv	mb /mb/	nd /nd/	nj /ndʒ/	ng /ŋɡ/
Stemd plosiv	b /b/	d /d/	j /dʒ/	g /ɡ/
Implosiv	ɓ /ɓ/	ɗ /ɗ/	ƴ /ʄ, j̰/
Ustemd plosiv	p /p/	t /t/	c /tʃ/	k /k/	' /ʔ/
Ustemd frikativ	f /f/		s /s/		h /h/
Rotikon		r /r/
Approksimant	(v /ʋ/)	l /l/	y /j/	w /w/

Frå Maasina og vestover blir ƴ uttala som ein palatal implosiv og austanfor Maasina blir han uttala som ein knirkestemd halvvokal.
Alle implosivane kan alternativt uttalast som knirkestemde plosivar.
Skiljet mellom v og w finst berre i nokre dialektar i Aadamaawa. Alle andre dialektar har berre w. Jamfør artikkelen Fulfulde: framlydsveksling.

Fonotaks

Som tidlegare nemnt, inneheld konsonantposisjonane (opptakt og koda) berre éin konsonant. Alle konsonantane i konsonanttabellen ovanfor kan stå i opptakt, medan fleire ikkje kan stå i koda. For Aadamaawa-dialekten gjeld desse reglane:

• 1. Alle konsonantar utanom nb nd nj ng h v kan stå i koda.
• 2. c og g finst i koda berre som fyrste del av ein geminat.
• 3. Halvvokalen w finst ikkje som koda etter u / uu.
• 4. Halvvokalen y finst ikkje som koda etter i / ii.

Maasina-dialekten skil seg frå Aadamaawa-dialekten ved at frikativane f s heller ikkje kan stå i koda. Til Aadamaawa-former som nofru 'øyra', deftere 'bok', lesdi 'land, jord' og hesre 'ny' (i NDE-klassen) svarar Maasina-formene nowru 'øyra', dewtere 'bok', leydi 'land, jord' og heyre 'ny' (i NDE-klassen).