M113

M113 er eit amerikansk beltegåande pansra personellkøyretøy, utvikla i 1950-åra. Ho er den mest produserte panservogna i verda, laga i ulike bestykningar og tilleggsutstyr. Sjølv om ho var utvikla for den amerikanske hæren, vart vogna teken i bruk i mange andre nasjonar, og gjenstand for ei rekkje lokale tilpassingar.

M113

M113 kom med aluminiumspansring, noko som gjorde køyretøyet lettare og stivare enn tidlegare køyretøy. Detta verna mannskap og passasjerar mot det meste av handvåpen tilgjengeleg då den vart introdusert, og dessutan granatsplintar. Kjøreeigenskapane i terrenget var svært gode, og M113 kunne halda tritt med mykje tyngre stridsvogner, sjølv om M113 framleis var luftmobil (mogleg å flytta med transportfly). Ei stor mengd variantar er i bruk i dag, sjølv i amerikansk teneste, der M113 står for halvparten av alle pansra køyretøy til den amerikanske hæren. Over 80 000 M113 er produserte og er eller har vore i bruk i over 50 nasjonar verda rundt, noko som gjer det til ein av dei mest brukte pansra kampkøyretøya noko gong.

Historie og utvikling

Opphav

M113 vart utvikla av Food Machinery Corp. (FMC), som hadde produsert dei tidlegare pansra personellkøyretøya M59 og M75. M113 likna i store trekk begge desse tidlegare køyretøya. M75 var for tung og kostbar – blant anna var ho for tung til å vera amfibisk. Ho kunne heller ikkje løftast i sjølv moderne transportfly. Den lettare M59 tok omsyn til begge desse ankepunkta, men enda opp med for lett pansring, og var i tillegg upåliteleg etter at kostnadsreduserande tiltak hadde vorte sette i verk.

Den amerikanske hæren leitte etter eit køyretøy som skulle ha dei beste eigenskapane frå begge modellane. Programmet heitte Airborne Armored Multi-Purpose Vehicle Family (AAM-PVF). og skulle omfatta ein heil familie av kampkøyretøy. FMC hadde samarbeidet med Kaiser Aluminium and Chemical Co. seint på 1950-talet for å utvikla passande aluminiumspansring, og brukte denne kunnskapen til å ta fram eit køyretøy som hadde vekta og smidigheten til M59 og vernnivået til M75.

FMC sende inn to løysingsforslag til programkomiteen: Den lette aluminumspansra T113 i to ulike pansringsgrader, og den tyngre stålpansra T117. Den tjukkaste pansra T-EN113-varianten, i botn og grunne prototypen til dagens M113, vart vald då den vog mindre enn stål-konkurrenten og likevel hadde same verngrad. Ein forbetra T113, kalla T113E1, vart approbert av den amerikanske hæren i 1960 som M113. Ein prototyp med dieselmotor kalla T113E2 vart sett i produksjon i 1964 som M113A1, og denne tok raskt over for M113 med bensinmotor.

Innføring i USAs forsvar

M113 vart opphavleg teke fram for å gje eit luftmobilt, robust og påliteleg lett beltegående køyretøy, som skulle vera i stand til å verta transportert luftvegen, luftlandsetjast og sleppast i fallskjerm frå C-130 Hercules og C-141 transportfly. Det opphavlege operasjonskonseptet innebar at køyretøyet utelukkande skulle brukast til transportføremål, det vil seia bringe eigne styrkar fram til frontlinja under vern, der dei skulle sitja av og gå i strid, hvorpå M113 skulle trekkja seg tilbake. I 1960 kom køyretøyet i teneste med den amerikanske hæren, og den første versjonen hadde berre to mannskap; vognfører og vognkommandør, og plass til 11 soldatar baki. Hovedbestykningen var ein 12,7 mm M2 Browning maskingevær betent av vognkommandøren.

30. mars 1962 kom den første sendinga beståande av 32 M113 til Vietnam, og dei vart sende til to ARVN mekaniserte geværkompani, som kvar hadde 15 av dei nye køyretøya. 11. juni 1962 vart dei to mekaniserte avdelingane sende ut i felt for første gong. Under slaga om Ap Bac vart minst 14 dei sårbare 12,7-skytterne drepen i kamp, noko som tvinga fram endringar for å sikra mannskapa. Snart var improviserte skjold, laget av skroget på sokne skip, montert på PPKene, noko som forbetra vernet. Det viste snart seg at denne stålkvaliteten var mogleg å skyta gjennom med handvåpen, så vidare skjold vart laga av stål frå havarerte pansra køyretøy.

ARVN modifiserte raskt sina M113 til å meir fylla ei rolle som kampkøyretøy i fremre linje, ei utvikling den amerikanske hæren først fordømde. Etter eit bel kom dei endå med sin eigen versjon, kalla ACAV (Armored Cavalry Assault Vehicle, «pansra kavaleri-storm-køyretøy»), med tårn for 12,7 mm ved vognkommandørens luka, to M60 maskingevær med skjold på høgre og venstre side bak, og bukpansring under fremre halve til to tredjedelar av lengda til køyretøyet. Dei to bakre våpena kunne avfyrast medan skytteren stod inne i bagasjeluka bak. Denne oppgraderinga var på trass av at den generelle pansringa var for svak til å fungera som frontlinjekøyretøy.

Nytte i Noreg

Norsk M113 med minerullarar på flyplassen i Kandahar i Afghanistan

Køyretøyet kom til Noreg i 1964 og er enno i bruk. Ei uspesifisert mengd er ombygd til stormpanservogn NM135 og rakettpanserjager NM142, førstnemnde er ikkje lenger i teneste. Hæren har òg M577 kommandoplassvogn, NM548 ammocarrier, NM196 hjelpeplassvogn, NM197 replagsvogn og NM125 bombekastarvogn, som er bygd på M113-serien. Forsvaret oppgjev prisen per vogn til å vera 2,5 millionar 1996-kroner.

Forsvaret har drive oppgradering av M113-familien under namnet «Prosjekt 5026». Følgjande vogner skulle oppgraderast:

Nemninga "NM" står for "Norsk modell".

NM142F1	Rakettpanserjager (NM142 RAKPV)
NM195	Luftvernpanservogn (NM 195 LVPV)
NM196	Hjelpeplasspanservogn (NM 196 HJPLPV)
NM197	Replagspanservogn (NM 197 REPLPV)
NM198	Kommandopanservogn (NM198 KPV)
NM199	Transportpanservogn (NM199 TRPV)
NM200	Ambulansepanservogn (NM200 AMBULPV)
NM201	Eldleiarrpanservogn
NM202	Leiingpanservogn
NM205	Stormingeniørpanservogn
NM209	Pansra personellkøyretøy (APC)
NM216	Kommandopanservogn, sambandsentral

Dei oppgraderte versjonane vil produserast i tre utgåver:

F1	Vogn med fragmenteringsvern («spall-liner»)
F2	Vogn med fragmenterings- og minevern
F3	Vogn med fragmenterings- og minevern, ekstra pansring vern og ny motor

Alle dei oppgraderte vognane vil få nye gummibelte, utvendig plassert drivstofftank (for å frigje rom innvendig), ny intercom, ny innredning og kommando- og kontrollsystem.

Variantar

Utdjupande artikkel: Variantar av M113

Hovudvariantane av M113 er som følgjer:

M113A1

Denne kom i 1964, med dieselmotor i staden for bensinmotor.

M113A2

Denne kom i 1979, med forbetringar på motorkjøling og i hjulopphenget.

M113A3

Denne kom i 1987, med tiltak for å auka overlevelsesevnen på slagmarken.

ACAV

Tilpassa variant etter røynsler under Vietnamkrigen. Betre vern for skytteren, og i tillegg to M60 maskingevær plassert bak på vogna. Mange vogner hadde òg ekstra minevern. ACAV-variantar fanst både som tilpasninger i felten og som eit USA-produsert oppgradering si-sett.

Variantar brukt i USA

XM45/E1

Lettpansra service- og drivstoffkøyretøy for M132, basert på M548.

M58

Wolf Smoke Generator Carrier kan leggja 90 minutt visuelt skymmende røyk og 30 minutt infrarød skymmende røyk.

XM106/M106

Sjølvdrevet bombekasterbærer med 107 mm (4.2 tommar) M30 bomberkaster som fyrer av gjennom ein stor, rund luka bak på skroget. XM106 var først kjent som T257E1 før US Army endra sit navngivningssystem.

M106A1

M106 med dieselmotor.

M106A2

M106A1 med forbetringane frå M113A2.

M125

Bombekasterbærer som liknar M106, men med 81 mm M29 bombekaster.

M132 Armored Flamethrower

Flammekastervogn med lite tårn med M10-8 flammekaster og koaksial M73 maskingevær. Drivstoff og trykktankar montert bak i skroget.

M132A1

Mdifisert M113A1 i staden for M113.

M163

M163 Vulcan Air Defense System (VAD sin) er ein M168 luftvernskanon, ein variant av M61 Vulcan, montert på M741.

M474

Berar for utskyter av Pershing 1 atomrakett Transportar erector launcher (TEL), òg ber for atomstridhovudet, ildlednings- og sambandsutstyr.

XM546

Berar MIM-46 Maular luftvernsmissil.

XM546E1

Foreslegen utgåve med lengre skrog inkludert eit sjette hjulsett.

XM548/M548

Upansret sekstonns lastevogn.

XM548E1

Ikkje pansra ber/utskytingsrampe for MIM-72 Chaparral bakke til luft missil

M577

Variant brukt som kommandokjørtøy, generelt som taktisk operasjonssenter.

Andre køyretøy basert på M113-chassis

• M163 Vulcan Air Defense System

Litteratur

• Dunstan, Simon. The M113 Serie sin London, UK: Osprey Publishing, 1983. ISBN 0-85045-495-6.
• Tunbridge, Stephen. M113 in Action. Carrollton, TX: Squadron/Signal Publications, Inc, 1978. ISBN 0-89747-050-8.