Maskeballet

Maskeballet (Un ballo in maschera) er ein opera frå 1859 med musikk av Giuseppe Verdi og libretto av Antonio Somma. Operaen byggjer på Eugène Scribes Gustave III ou Le Bal Masqué, som igjen baserer seg på mordet på den svenske kongen Gustav III i Stockholmsoperaen i 1792. Operaen finst i ulike versjonar på grunn av sensuren på den tida han blei til i. Den opphavlege versjonen handlar om mordet på kong Gustav III, men i den første oppføring var handlinga lagt til Boston på 1600-talet. Persongalleriet blei bytta ut på grunn av sensuren i mange land, fordi ein hadde innvendingar mot å setja opp ei framstilling av eit kongemord på scena. No til dags er det vanlegast å visa den opphavlege versjonen.

Un ballo in maschera, oljemåleri av August Pollak.

Drapet på kong Gustav III i 1792

For meir om dette emnet, sjå Gustav III av Sverige.

Krigen mot Russland hadde øydelagt svensk økonomi. Til trass for dette tenkte likevel kongen på å angripa Frankrike, der revolusjonen var broten ut. Kongen blei etterkvart særs lite populær, og det blei danna ei samansverjing mot han. Den 16. mars 1792 blei han skoten av kaptein Jacob Johan Anckarström under ein maskerade i Stockholmsoperaen, og den 29. mars døydde han av skadane.

Oppføring

Verdi og sensoren i Napoli forhandlar om Ballo. Karikatur av Delfico

Verdi tilbaud den nye operaen sin til Teatro Appollo i Roma, og det kom til lange forhandlingar med den pavelege sensuren. Denne ville at handlinga skulle finna stad utanfor Europa. Dette ende med at handlinga blei flytta til Boston i Massachusetts, og at den svenske kongen blei gjort om til ein engelsk guvernør, kalla Riccardo, greve av Warwick. For mange engelskmenn og amerikanarar var det underleg at det svenske rokokkohoffet skulle flyttast til det puritanske Ny-England, og at den eineveldige svenske kongen skulle bytast ut med ein guvernør . Verket blei uroppført i Roma den 17. februar 1859. Operaen blei ein suksess, og fekk svært gode kritikkar.

Han blei sett opp i Noreg på Opera Comique i Kristiania i 1921.

Persongalleri

Enrico Caruso i rolla som Richard

Rolle O: Originalversjon, A: Amerikanisert versjon	Stemmetype
O: Gustav 3, konge av Sverige A: Riccardo, guvernør i Boston	Tenor
O: Kaptein Anckarström, Gustav sin sekretær og bestevenn A: Renato, kreol, sekretær og besteven av Riccardo	Baryton
O: Amelia, Anckarström si kone, men forelska i Gustav III A: Amelia, Renato si kone, men forelska i Riccardo	Sopran
O: Grev Clas Horn A: Samuel	Bass
O: Grev Adolf Ribbing A: Tom	Bass
O: Oscar, Gustav sin pasje A: Oscar, Riccardo sin pasje	Sopran
O: Britta Arvidsson A: Ulrica, sigøynar og spåkone	Alt
O: Kristian A: Silvano, orlogsmatros	Baryton
Dommaren	Tenor
Amelia sin tenar	Tenor

Musikken

Første akt

• «La rivendrà nell'etasi» (Riccardo)
• «Alla vita che t'arride» (Renato)
• «Volta la terrea» (Oscar)
• «Consentimi o signore» (Amelia, Ulrica og Riccardo)
• «Di tu se fedele» (Riccardo)
• «È scherzo od è follia» (kvintett)

È scherzo od è follia, Opptak frå 3. april 1914 i New York.

Andre akt

• «Ma dall'addio stelo» (Amelia)
• «O qual soave brivido» (Amelia, Riccardo)

Tredje akt

• «Morrò, ma prima in grazia» (Amelia)
• «Eri tu» (Renato)
• «Di che fulgor» (Oscar)

Handling

Første akt

Første bilete: I morgonaudiensen på slottet tek kongen vennleg imot søknader og bøneskrift. Horn, Ribbing og dei medsamansvorne deira er dei einaste som har ei fjern haldning. Pasjen Oscar gjev kongen eit oversyn over dei som skal innbydast til maskerade på slottet neste kveld. Kongen er glad for å sjå at namnet til Amelia er på lista, men får dårleg samvit fordi mannen hennar er venen hans, kaptein Anckarström. Denne kjem for å snakka med kongen, og åtvarar han mot ei samansverjing som er på gang. Sjølv meiner kongen at folket vil vera med han, men takkar Anckarström for å vera så årvaken. Kongen får så ei utvisingsordre han skal skriva under på. Denne gjeld sigøynerska Britta som det ifølgje rykta driv med trolldom. Når kongen får høyrer pasjen Oscar sine flotte skildringar av Britta får han lyst til å treffa henne. Han avgjer å gjera det forkledd som fiskar, og hoffherrane skal òg møta i forkleding. Anckarström gjentek åtvaringane sina, og kongen lovar å vera på vakt. Andre bilete: I Britta si hytte er det fullt av menneske som vil spåast. Kongen er tilstades, forkledd som fiskar. Han høyrer ho spå matrosen Kristian, som visstnok snart skal forfremjast og få pengar, og snik difor ei forfremjingsordre og pengar ned i lommen på matrosen. Alle blir forbløffa over at spådomen blir oppfylt så raskt, og Britta blir hylla. Ho får vita at Amelia vil treffa henne, og sender alle bort. Men kongen står bak eit forheng, og høyrer Amelia tilstå at ho elskar han og vidare ber om eit middel mot dette. Britta rår henne til å venta til midnatt, for så å plukka ein urt som veks på rettarstaden ved foten av galgen. Etter at Amelia har gått, kjem kongen fram for å bli spådd. Britta føreseier at han vil drepast av ein ven, og dei medsamansvorne kviskrar seg imellom at alt no er oppdaga. Kongen spør vidare om kven som skal bli mordaren, og får til svar «Den første som trykkjer handa dykkar». Like etter kjem Anckarström, som ikkje har høyrt spådomen, og helsar kongen med eit varmt handtrykk. Kongen ler av det heile, og følgjet hans ler med han.

Andre akt

Ved rettarstaden leitar Amelia etter urten ho skal plukka. Ho skjelv av angst. Kongen har følgd etter henne, og erklærer no kjærleiken sin for henne. Anckarström kjem igjen for å åtvara kongen om at dei samansvorne leiter etter han. Anckarström kjenner ikkje igjen kona si fordi ho er tett tilslørt, og tilbyr å føra henne attende til byen. Anckarström og kongen byter kapper, og kongen forsvinn. I det Anckarström og Amelia skal til å gå, blir dei stansa av dei samansvorne, som trur det er kongen dei har framfor seg. Amelia går imellom for å verna mannen sin, som no, forferda, kjenner igjen kona si. Dei samansvorne hånler, og Anckarström tek ei avgjerd om å slutta seg til samansverjinga. Han ber Horn og Ribbing om å møta han neste dag, og fører Amelia tilbake til byen.

Tredje akt

Mariano Padilla og Sarolta de Bujanovis i rollene som Renato og Amelia.

I arbeidsrommet til Anckarström sver Amelia på at ho er uskyldig, men han vil drepa ho som straff for utruskapen hennar. Ho tryglar om i det minste å få ta avskjed med sonen, noko han går med på. Det går så opp for han at det er kongen som er den skyldige, og han drep difor ikkje kona likevel. Ribbing og Horn kjem, og blir overraska over at Anckarström ikkje vil angje dei, men slutta seg til dei. Amelia blir tvinga til å trekkja ein namnelapp frå ei urne med namna til alle dei medsamansvorne, og er ikkje klar over at namnet ho trekkjer, er den som skal drepa kongen. Namnet på lappen ho trekk er Anckarström. Pasjen Oscar kjem med innbydingane til maskeraden den same kvelden, og dei avgjer å nytta dette høvet.

Fjerde akt

Første bilete: I eit kabinett på slottet underskriv kongen tunghjerta ordren om at Anckarström skal flyttast. Han er ikkje glad for å måtta skilja seg frå Amelia. Oscar kjem med eit anonymt brev frå Amelia, og her blir kongen åtvara mot å visa seg på maskeraden. Han trassar åtvaringane, spesielt fordi han vil seia farvel til ho han elskar.

Andre bilete: Etter ei del overtaling får Anckarström Oscar til å røpa kva maskering kongen har. I det kongen kjem, blir han åtvara av Amelia (som er maskert og forandrar stemma) mot å opphalda seg i salen. Kongen kjenner ho igjen, og seier eit kjærleg farvel. Anckarström drep kongen med eit skot. På dødsleiet tilgjev kongen venen sin, gjev han forflyttingsordren og sver på at Amelia er uskyldig. Anckarström angrar, og kneler i djup sorg ved liket til kongen.

Kjelder

• Qvamme, Børre (1997). Giuseppe Verdi. Oslo: Solum. 
• Schepelern, Gerhard (1959). Operaboken: illustrert fører til 83 operaer fra Mozart til Menotti. Oslo: Gyldendal. 

• Denne artikkelen bygger på «Maskeballet» frå Wikipedia på bokmål, den 15. mai 2020.