Sandhi

Sandhi (av sanskrit saṃdhi संिध 'samansetjing', saṃ सं 'saman' + dhi िध 'setjing') er ei nemning frå gamalindisk grammatikk, som i moderne språkvitskap blir nytta om fonologiske endringar som skjer på grensa mellom to morfem. Dersom dei to morfema høyrer til det same ordet, kallar vi det intern sandhi. Dersom dei to morfema høyrer til to ulike ord, kallar vi det ekstern sandhi. Som ein hovudregel kan ein seie at sandhi skjer når vi elles hadde fått ein fonologisk struktur som bryt med fonotaksen i språket.

Ekstern sandhi

Ekstern sandhi er sandhi over ei morfemgrense som også er ei ordgrense.

Eit døme frå norsk

I mange norske dialektar – særleg austlandske, trøndske og nordnorske – "smeltar" r og ɽ på slutten av eitt ord saman med ein t, d, n eller s fremt i neste ord til høvesvis ʈ, ɖ, ɳ eller ʃ. Her er nokre døme frå grenlandsmålet, med verbforma æːr 'er' pluss eit personnamn:

• æːr + ²toːve → æː ²ʈoːve 'er Tove'
• æːr + ²daːvid → æː ²ɖaːvid 'er David'
• æːr + ¹nils → æː ¹ɳils 'er Nils'
• æːr + ²sisil → æː ²ʃisil 'er Sissel'

Eit døme frå engelsk

I mange dialektar av engelsk, mellom anna dei fleste dialektane i England, blir det sett inn ein ɹ mellom to ord dersom det fyrste endar på ein vokal V₁ (monoftong eller diftong) og det neste ordet byrjar med vokal. V₁ omfattar ikkje alle vokalar som førekjem på slutten av ord, mellom anna ikkje diftongar som endar på ɪ eller ʊ. Her er nokre døme på ɹ-innsetjing føre verbforma ɪz ‹is› 'er':

• ðǝ + ˈkɔː + ɪz → ðǝ ˈkɔː ɹ ɪz ‹the core is› 'kjernen er'
• ðǝ + ˈlɔː + ɪz → ðǝ ˈlɔː ɹ ɪz ‹the law is› 'lova er'
• ðǝ + ˈtiːʧǝ + ɪz → ðǝ ˈtiːʧǝ ɹ ɪz ‹the teacher is› 'læraren er'
• ðǝ + bǝˈnaːnǝ + ɪz → ˈðe bǝˈnaːnǝ ɹ ɪz ‹the banana is› 'bananen er'

Intern sandhi

Intern sandhi skjer over grensa mellom to morfem som høyrer til det same ordet.

Eit døme frå norsk

I mange norske dialektar – særleg austlandske, trøndske og nordnorske – "smeltar" r og ɽ på slutten av eit morfem saman med ein t, d, n eller s fremt i neste morfem til høvesvis ʈ, ɖ, ɳ eller ʃ. Her er nokre døme frå grenlandsmålet, med prefikset for pluss eit verb:

• for + ²tele → fo¹ʈele 'fortelje'
• for + ²dampe → fo¹ɖampe 'fordampe'
• for + ²nekte → fo¹ɳekte 'fornekte'
• for + ²soːve → fo¹ʃoːve 'forsove'

Eit døme frå engelsk

Det regelrette fleirtalssuffikset ved engelske substantiv blir skrive ‹s› (som i ‹cats› 'kattar') eller ‹es› (som i ‹boxes› 'boksar'), men det blir uttala ɪz, s eller z, avhengig av kva fonem stammen endar på:

• ɪz etter s z ʃ ʒ ʧ ʤ (sibilantar)
• s etter p t k f θ (ustemde ikkje-sibilantar)
• z etter alle andre fonem (stemde ikkje-sibilantar, medrekna vokalar)

Nokre døme:

• ˈbɒks-ɪz ‹box-es› 'boksar'
• ˈbʊk-s ‹book-s› 'bøker'
• ˈʃuː-z ‹shoe-s› 'skor'

Det er vanleg å framstille dette som sandhi, i det ein tenkjer seg at fleirtalssuffikset har ei grunnform (også kalla "underliggjande representasjon" eller "morfofonologisk representasjon") z som blir modifisert for å fjerne brot på engelsk fonotaks:

• ɪ blir sett inn mellom to sibilantar
• z blir s etter ustemd ikkje-sibilant

Då kan sandhien framstillast slik:

• ˈbɒks + z → ˈbɒks - ɪ - z ‹box-es› 'boksar'
• ˈbʊk + z → ˈbʊk - s ‹book-s› 'bøker'
• ˈʃuː + z ‹shoe-s› 'skor'

Bibliografi

• Mugglestone, Linda 1997. 'Talking Proper.' The Rise of Accent as Social Symbol. Oxford: Clarendon Press.