X-kromosom

X-kromosomet er det kvinnelege kjønnskromosomet hos menneske og dei fleste andre pattedyr. Kvinner har to X-kromosom (XX). Det gjer dei til kvinner. Menn har éit Y-kromosom og eitt X-kromosom. Det er den arvemessige kombinasjonen som gjer dei til menn.

X-kromosom hos menneske

Menn har arva eitt X-kromosom frå mora si og Y-kromosomet frå faren. Kvinner har arva eitt av X-kromosoma til mora og X-kromosomet frå faren. X-kromosomet dekker omtrent 152 millionar basepar som er byggematerialet til DNA. X-kromosomet står for omtrent 5 % av den totale mengda DNA i cellene til kvinner og rundt 2,5 % hos menn.

Identifiseringa av gena på kvart kromosom har i lang tid vorte sett på som eit av dei viktigaste forskingsområda og vorte vigd mykje tid og ressursar. Sidan forskarar brukar ulike metodar til å identifisere gena, har ein ikkje klart å stadfeste ei nøyaktig mengd gen. X-kromosomet inneheld truleg rundt 1200 gen. Heile det menneskelege genomet inneheld omtrent 25 000 gen.

Sjukdomar, fysiske og psykiske misdanningar

Mange sjukdomar finst grunna mutasjonar på X-kromosomet. Desse sjukdomane finst mykje hyppigare hos menn sidan dei berre har ein versjon av kromosomet. Dette tyder at menn kan arve ein sjukdom sjølv om genet er recessivt. Kvinner derimot må motta genet frå begge foreldre for å få sjukdomen. Når ein sjukdom eller eigenskap blir arva på grunn av eit gen på X- eller Y-kromosoma vert det kalla kjønnsbunden arv.

Klinefelters syndrom

Klinefelters syndrom kjem av éit eller fleire ekstra versjonar av X-kromosomet hos menn. Det er denne ekstra biten med arvemateriale som skapar misdanningar som er spesifikke for individ med dette syndromet. Sidan cellene inneheld ekstra informasjon vil ikkje menn med Klinefelters syndrom utvikle seg normalt. Dårleg eller ingen testikkelfunksjon og veldig låge testosteronverdiar er dei vanlegaste misdanningane.

Trippel X-syndrom

Trippel X-syndrom, òg kalla trisomi X, kjem av eit ekstra X-kromosom hos kvinner. Dette ekstra arvematerialet kan skape misdanningar som psykisk utviklingshemming og andre medisinske problem. Denne kromosomfeilen kan derimot ikkje arvast og dei fleste individa med dette syndromet er særs velfungerande.

Turners syndrom

Turners syndrom opptrer når ei kvinne har ein normal versjon av X-kromosom, medan det andre X-kromosomet er skadd eller manglar. Mangelen på arvemateriale hos individ med Turners syndrom påverkar utviklinga til personen. Dette gjer at individ med dette syndromet er låge og infertile.

Ei rekkje andre sjukdomar kan òg knytast til gen på X-kromosomet:

• Charcot-Marie-Tooths sjukdom
• Duchennes muskeldystrofi
• Fragile-X
• Hemofili
• Fargeblinde

Sjå òg

• Human Genome Project
• Kromosom

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «X-kromosom» frå Wikipedia på bokmål, den 1. november 2010.

Bakgrunnsstoff

• UiB om kromosom Arkivert 2006-08-28 ved Wayback Machine.
• What Can Our Chromosomes Tell Us? Arkivert 2007-06-30 ved Wayback Machine.
• Random Orientation of Chromosomes