Aleksander den store

	Aleksander den store
	;
Fødd	20. juli 356 f.Kr.
Fødestad	Pélla
Død	10. juni 323 f.Kr.
Dødsstad	Babylon
Mor	Olympias
Far	Filip II av Makedonia
Ektefelle	Roxana, Stateira, Parysatis II
Sambuar	Barsine, Bagoas, Hefaistion, Kampaspe
Barn	Aleksander IV av Makedonia, Herakles

Aleksander den store (fødd i Pella 20-30 juli, 356 fvt., død i Babylon 10. juni 323 fvt.) var konge av Makedonia. Dei greske bystatane var alt samla under far hans, Filip II av Makedonia. Aleksander den store erobra Persia, Egypt og ei rekkje andre kongedømme. Han nådde heilt fram til det nordlege India. Erobringane førte til ei rask spreiing av gresk kultur til fleire kontinent.

Bakgrunn

Alt som gut deltok Aleksander i Filip sine kampar for å få makta i Hellas, men kom i strid med far sin, som hadde sett Aleksander si mor til sides som dronning. Etter at Filip hadde vorte myrda i 336 fvt. tok Aleksander straks kongemakta, styrkte herredømmet sitt i Hellas, og knuste blant anna bystaten Theben (Thíva) heilt då dei sette seg imot han.

Felttog

Kart over Aleksander den store sitt rike.

Størstedelen av Aleksander si regjeringstid – frå 334 fvt. – gjekk med til det store felttoget hans mot Persia. I tre slag, Granikos 334 fvt., Issos 333 fvt. og Gaugamela 331 fvt., slo makedonarane under leiing av Aleksander dei persiske hovudhærane, og etter dette braut riket saman, og den siste persiske kongen vart myrda under flukten. I pausane mellom framrykkingane gjorde Aleksander også erobringar på andre frontar, blant anna av Fønikia under stort blodspille i 332 fvt. og Egypt 332-331.

Etter den endelege sigeren over persarane vart Aleksander utnemnd til storkonge, og arbeidde for å styrkje makta si. Han heldt likevel fram med felttoget heilt til det nordlege India, der eit trugande mytteri tvinga han til å avbryte vidare framrykking. Tilbake i Persia bringa han orden i administrasjon og styre og kvalte eit byrjande mytteri hos eigne soldatar. Under planlegginga av ein ny ekspedisjon døydde han med eitt, kanskje av òv-drikking eller ein feber.

På høgda av makta si omfatta Aleksander sitt rike – bortsett frå Hellas – det noverande Egypt, Syria, Libanon, Israel, Jordan, Tyrkia, Irak, Iran, Afghanistan og Pakistan. Som eineherskar gjorde han mykje for å passe inn i dei ulike kulturane og la seg hylle som gudefyrste av dei lokale folkeslaga. Om dette var ein freistnad på å skapa tverrkulturelt samhald om herskaren, eller berre var uttrykk for eiga maktlyst, er ikkje klårt. Dessutan tok han i stort omfang lokale offiserar og stormenn inn i tenesta si, om dei synte seg lojale. Kursen hans var ikkje populær hos dei makedonske landsmennene hans – dei meinte at han svikta sin eigen bakgrunn. Aleksander gjennomførte òg ein hektisk aktivitet med omsyn til grunnlegging av byar.

Etter Aleksander sin død braut riket saman ganske raskt, på grunn av strid mellom makedonske generalar som alle ville vera arvtakarane hans.

Aleksander synest å ha vore ein dristig og energisk hærførar som nådde store resultat, men viste seg òg omsynslaus i krig og despotisk overfor undersåttane sine, etter kvart som makta hans auka.

Namn

Dei greske namna til Aleksander den store er Aléxandros o Mégas (Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας), Mégas Aléxandros (Μέγας Aλέξανδρος) eller Aléxandros o Trítos ho Hellēn Makedōn (Ἀλέξανδρος Γ' ὁ Ἕλλην Μακεδών).

Kjelder

Denne artikkelen bygger på «Alexander den store» frå Wikipedia på dansk, den 4. juni 2006.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Aleksander den store