Gregorius Dagsson
Gregorius Dagsson (død 1161) var ein norsk høvding i borgarkrigstida. Gregorius Dagsson var lendmann for kong Inge Krokrygg, og Snorre fortel i Haraldssønenes saga at Gregorius og Inge si mor Ingerid Ragnvaldsdotter freista å styra den vanføre kongen.
Bakgrunn endre
Gregorius var son av Dag Eilivsson, som grunnla Gimsøy kloster, og gjennom mora var han i nær skyld med Giskeætta. Systera Baugeid var abbedisse ved klosteret.[1] Ei anna syster, Borghild, var gift med Kåre kongbror, sammødre halvbror av kong Olav Magnusson.[2]
Lendmann i borgarkrigstida endre
Gregorius var ein av dei fremste lendmennene i si tid, og budde på garden Bratsberg i Grenland. Då han hadde påkalla seg kong Sigurd Munn sin vrede, gjekk han over til bror til kongen, Inge Krokrygg. Han vart ein av Inges sterkaste støtter i dei følgjande konfliktene, då Inge sine brør, Sigurd og Øystein Haraldsson slo seg saman for å fråta han hans del av riket. Inge var sterkt funksjonshemja, og lét høvdingane (mellom anna Gregorius) rå for det meste av landstyringa.[3] Inge sin bror Øystein freista å ta Gregorius til fange, men Gregorius klarte å rømme, og Øystein brann garden hans.[4]
Gregorius vende seg fyrst mot Sigurd og fekk han drepen i Bergen i 1155. Då Øystein ville hemne drapet, overrumpla Gregorius han nokre år seinare ved Foss i Ranrike, der Øystein fall. Då Sigurd Munns son Håkon Herdebrei seinare tok kongsnamn, var Gregorius ein av førarane for den hæren som slo han ved Konghelle i 1159. Men då Gregorius med få menn ville angripe Håkon sine bønder i nærleiken av Uddevalla i januar 1161, vart han drepen. Liket vart gravlagd i Gimsøy kloster.[5]
Våpenskjold? endre
Gregorius vart i «Gerhard Schønings våpenbok» frå sist på 1700-talet, påstått å ha hatt eit våpenskjold, utan at dette er stadfesta i kjelder frå mellomalderen.[6] Påstanden finst ikkje i Iver Hirtzholms våpenbok frå 1600-talet. Truleg er våpenet ei forveksling med våpenet til sysselmannen i Skien, Stig Håkonsson, som er kjent frå 1335.[7]
Referansar endre
- ↑ Snorre: Håkon Herdebreis saga s. 647 (kapittel 14)
- ↑ Snorre: Magnus Blindes og Harald Gilles saga s. 606 (kapittel 13)
- ↑ Snorre: Haraldssønnenes saga s. 626 (kapittel 22)
- ↑ Snorre: Haraldssønnenes saga s. 633 (kapittel 29-30)
- ↑ Snorre: Håkon Herdebreis saga s. 647 (kapittel 14)
- ↑ Harald Nissen og Terje Bratberg: Schønings våpenbok – Gamle Norske Adel Efter et gammelt Manuskript Assessor Ifver Hirtzholm tilhørende, Pirforlaget, Trondheim 2013 sidene 80-81, 164-165 og 251-252. Same våpen, namn og tekst finst i eit handskrift frå Oluf Bang (død 1783): «En gammel fortegnelse på den norske adel». Våpenet er au med under namnet Orm Dagson i Lexicon over Adelige Familier i Danmark, Norge og Hertugdømmerne, bind I, København 1787, side 109.
- ↑ H.J. Huitfeldt-Kaas m.fl.: Norske Sigiller fra Middelalderen, Oslo 1899-1950, segl nr. 274 og Stigs farfar, baronen Tore Håkonsson, med samme skjold i segl nr. 27 fra 1303.
- Denne artikkelen bygger på «Gregorius Dagsson» frå Wikipedia på bokmål, den 2. august 2017.
Litteratur endre
- Hans Cappelen: «Ikke Gregorius Dagsson», Våpenbrevet nr. 94 mars 2015, Norsk Heraldisk Forening, Oslo 2015. Artikkelen justert i Ætt og Annet nr. 96, Grenland Ættehistorielag, Skien 2015, side 37-38
- Johan Marius Setsaas: «Schønings våpenbok: Til glede og bekymring», Genealogen nr. 2/2014, Oslo 2014, side 45-51
- Nordisk familjebok. Uggleupplagan. Bd. 10 (1909), «Gregorius Dagssön» [1]
- Snorre: Norges Kongesagaer. Oversatt av Anne Holtsmark og Didrik Arup Seip. Gyldeldal, Oslo 1979
- «Gregorius_Dagsson» i Store norske leksikon, snl.no.
- Gregorius Dagsson i Norsk biografisk leksikon