Haakon Five

Haakon Martin Henriksson Five (27. september 1880–15. januar 1944) var ein norsk gardbrukar, politikar og embetsmann, fødd og død i Kvam i Nord-Trøndelag. Han var landbruksminister i fire periodar, provianteringsminister 1919–20, samt stortingsrepresentant for Venstre 1922–30 og 1934–36. Frå 1927 var han fylkesmann i Nord-Trøndelag til han døydde i 1944. Five, som var nestformann i Venstre frå 1927, var den leiande landbrukspolitikaren i Venstre gjennom det meste av mellomkrigstida. Han «arbeidde serleg med spørsmålet om statshjelp til nydyrking, småbrukaropplæring, kornmonopolet og kornforsyninga».

Haakon Five
Fødd	27. september 1880 Kvam kommune
Død	15. januar 1944 (63 år)
Statsborgar av	Noreg
Parti	Venstre
Yrke	politikar, bonde, handelsskulekandidat, agronom, embetsmann
Utdanna ved	Noregs miljø- og biovitskaplege universitet Eidgenössische Technische Hochschule Zürich Universitetet i Oslo
Barn	Tore Five
Alle verv	stortingsrepresentant (1922–1924) stortingsrepresentant (1934–1936) Norsk landbruksminister (1921–1923) Norsk landbruksminister (1924–1926) Norsk landbruksminister (1933–1935) Norges provianteringsminister (1919–1920) stortingsrepresentant (1925–1927) stortingsrepresentant (1928–1930) fylkesmann i Nord-Trøndelag (1927–1944)

Liv og gjerning

Etter eksamen ved Noregs Landsbrukshøgskule i 1905, var Five lærar ved Sem landbruksskole i ni år fram til 1914. Frå 1910 til -17 leia dei undersøkingane Selskapet for Norges Vels gjorde av drifta i landbruket. Gjennom desse undersøkingane og ei rad med avhandlingar la han både det praktiske og teoretiske grunnlaget for Norges landbruksøkonomiske institutt. Under fyrste verdskrigen var han fungerande rasjoneringsdirektør 1917–19. I februar 1919 tok Five over som provianteringsminister i Gunnar Knudsens andre regjering, frå desember same året også landbruksminister til regjeringa vart felt i juni 1920.

I juni 1921 kom Five tilbake som sjef i Landbruksdepartementet då Otto Blehr danna ei ny Venstre-regjering. Då regjeringa gjekk av i mars 1923, var Five stortingsrepresentant for heimfylket Nord-Trøndelag til han i juli 1924 for tredje gong vart landbruksminister, då i ei regjering leia av Johan Ludwig Mowinckel. Etter knapt 20 månader i statsråd gjekk vegen tilbake til Stortinget då Høgre danna ny regjering i mars 1926. Året etter vald til nestformann i Venstre.

Frå 11. november 1927 var Five fylkesmann i Nord-Trøndelag til han vart avsett av okkupasjonmakta under andre verdskrigen. Fylkeskommunen var nedsylta i gjeld, og måtte i 1931 gå gjennom ein prosess der gjelda vart kraftig nedskriven. I mars 1933 kalla statsminister Mowinckel atter Five til å styre Landbruksdepartementet. I stortingsmelding nr 18 for 1933 la Five «fram eit stort program for framhjelp av jordbruket, langsamt, men over ein brei front». Programmet møtte stor motstand frå Bondepartiet, som kravde tiltak som omgåande ville vere effektive.

Five tok i 1917 over farsgarden Østre Five i Kvam, der han døydde 63 år gammal.

Kjelder

• Biografisk informasjon om Haakon Five NSD Norsk senter for forskningsdatas politikararkiv