Litterær salong

Litterær salong var ein møteplass for høgtlesing, diskusjon av politikk og vitskapelege emne, eller framføring av musikk, som var særleg utbreidd på 1700-talet og fram til 1900-talet. Dei fleste salongvertane var private mesenar, som oftast velståande og høgt danna kvinner.

Høgtlesing av Voltaires L'Orphelin de la Chine i den litterære salongen til Madame Geoffrin. Måleri av Anicet-Charles-Gabriel Lemonnier, 1812.

Sophie Marie Louise de Grouchy, marquise de Condorcet var ein fransk salonnière under den franske revolusjonen

Schubertiade, sepiateikning av Schuberts ven Moritz von Schwind, teikna etter minnet i 1868. Wien Museum, Wien

Salongane var spesielt verdfulle for tidas kvinner. I det offentlege rom vart dei nekta å ha ei eiga røyst, men i dei private – i realiteten halvt offentlege – samkomene fekk dei ta del i ordskiftet på like fot med mennene, og dermed vere med på å påverke samfunnsutviklinga.

Historisk oversikt

Forløparar til dei eigentlege tidlegmoderne litterære salongane finn ein i kulturorienterte hoff, til dømes hos Isabella d’Este og hos keisar Fredrik II av Det tysk-romerske riket. I Frankrike danna det seg rundt år 1600 ein stildannande salongkultur som ei tilpassing til tilhøva under eineveldet og som ein sivilisasjonsbyggande motreaksjon på råskapen under dei franske religionskrigane. Mange aristokratar trakk seg attende til sine landlege gods for å komme ut av einevaldskongens innverknadsfære. Påverka av borgarlege omgangsformer danna dei intime småkammersalongar (ruelle). Ofte var møteplassen eit av tidas rommelege sovekammer.

I dei parisiske salongane utvikla seg tidleg ein kultur som vart kalla préciosité. «Presiøsiteten» framheva det som vart oppfatta som spesielt forfina kvinnelege dygder, og utvikla ein tilhøyrande sentimentalistisk litteratur. Denne salongkulturen utarta med tida til parodisk snobberi, noko som inspirerte Molières til å skrive dramaet Les Précieuses ridicules (1682, «dei låttelege presiøse»).

Om presiøsiten si rolle var utspelt, tok salongkulturen ei ny vending utover på 1700-talet. I dei halvt private, halvt offentlege salongane kunne møtelyden, uakta klasse eller kjønn og utanfor den kvelande sensuren til makthavarane, fritt utveksle kontroversielle idear og synspunkt og stille spørsmål ved dei offisielle, dogmatiske sanningane. Tankane som låg til grunn for opplysingstida vaks slik fram i dei parisiske salongane, der òg grunnlaget for den franske revolusjonen vart lagd av filosofar som Voltaire og Diderot.

Dei parisiske salongane overlevde revolusjonen, men med tiltakande fridom og framvoksteren av politiske organ utover på 1800-talet, fall innverknaden dei hadde på samfunnsutviklinga.

Døme

Ein særs kjend musikalsk-litterær salong var dei såkalla «Schubertiadane» som venekrinsen til Franz Schubert arrangerte i 1820-åras Wien. Under ein Schubertiade var hovedattraksjonen framføringar av nyskriven Schubert-musikk, vanlegvis med komponisten sjølv ved pianoet, men òg høgtlesingar og åndrike selskapsleikar høyrde med under desse samkomene.

Kjende salongvertar

• Marie-Catherine d’Aulnoy
• Émilie de Châtelet
• Sophie de Grouchy
• Juliette Récamier
• George Sand
• Bettina von Arnim
• Gisela von Arnim
• Marianne von Werefkin

Kjelder

• Helge Ridderstrøm: Litterær salong, Bibliotekarstudentens nettleksikon om litteratur og medier (pdf - 180 Kb)
• Benet Davetian: The History and Meaning of Salons, bdavetian.com
• Amelia Ruth Gere Mason: «Chapter I. Salons of the seventeenth Century», The Women of the French Salons (2008), gutenberg.org

Litteratur

• Faith E. Beasley: Salons, History, and the Creation of Seventeenth-Century France. Hampshire: Ashgate Publishing Company, 2006.
• Verena von der Heyden-Rynsch: Europäische Salons. Höhepunkte einer versunkenen weiblichen Kultur. Artemis & Winkler, München 1992, ISBN 3-7608-1942-7.
• Peter Seibert: Der literarische Salon. Literatur und Gesellschaft zwischen Aufklärung und Vormärz. Metzler, Stuttgart 1993, ISBN 3-476-00943-2.
• Petra Wilhelmy-Dollinger: Die Berliner Salons. Walter de Gruyter. Berlin 2000, ISBN 3-11-016414-0 (tidlegare Der Berliner Salon im 19. Jahrhundert. 1780–1914).