Metrikk
- For andre tydingar av oppslagsordet, sjå Metrikk i matematikk.
Versemål eller metrikk (av gresk for 'mål') er eit omgrep innan verselære. Metrikk viser til rytmen og rimmønsteret til ei verselinje eller eit dikt.
Rytme endre
I norsk og andre germanske språk går det viktigaste skiljet i språkleg rytme mellom betonte og ubetonte stavingar, etter såkalla aksentuerande prinsipp. Nokre stavingar har trykk, andre er trykklette. I eit dikt med eit fast rytmeskjema ser ein då på den regelmessige vekslinga mellom trykktunge og trykklette stavingar. I gammalgresk er det meir fruktbart å skilja mellom korte og lange stavingar, og i antikk metrikk hadde ein derfor eit tilsvarande system, men etter eit kvantifiserande prinsipp. I romanske språk er skilket mellom trykktung og trykklett underordna; i staden teller ein stavingar i kvar linje, og versa er syllabiske.
Frå gresk verselære kjem eit skilje mellom fleire ulike verseføter og nemningane deira (X = trykktung, x = trykklett):
- troké: Xx (vite)
- ditroké: XxXx (overvinne)
- jambe: xX (papir)
- dijambe: xXxX (latinkvarter)
- spondé: XX (påfugl)
- daktyl (daktylos): Xxx (hendene)
- anapest: xxX (appelsin)
- peon: Xxxx (avbetaling)
- amfibrakk: xXx (isteden)
- bakkier: XXx (stilsikker)
- korjambe: XxxX: (underforstått)
- versus adonius: XxxXx (kjærlighetsbrevet)
Rim endre
Ein skil mellom enderim, midtrim, innrim og startrim. Eit enderim kan vera:
- Der bode en underlig gråsprængt en
- på den yderste nøgne ø; -
- han gjorde visst intet menneske mén
- hverken på land eller sjø;
- (Frå «Terje Vigen» av Ibsen)
Enderima her er en-mén og ø-sjø.
Midtrim kan vera:
- Han fant dens eier
- og vant en seier
Her er vant og fant midtrim.
Kjederim er når rima er fordelte nedover i diktet, men ikkje som ei rekkje av midtrim eller enderim. TIl dømes:
- Han løp så fort,
- forbi det hele.
- Ikke dvele, natten kommer
- i en sommer som svant bort.
Her er rekkja hele-dvele-kommer-sommer, og kjeda er avslutta med bort-fort.
Dessutan finst stavrim, halvrim, assonans og bokstavrim eller alliterasjon.
Kjelder endre
- Denne artikkelen bygger på «Metrikk» frå Wikipedia på bokmål, den 14. juli 2013.
- Wikipedia på bokmål oppgav desse kjeldene:
- André Bjerke: Versekunsten, rytme og rim, Ascehoug 2000 (1. utgave 1980).
- Hallvard Lie: Norsk verslære, Universitetsforlaget 1967.