Xhosa

Denne artikkelen handlar om språket. For folkegruppa, sjå xhosaer.

Xhosa (utt. /ˈkǁʰoːsa/ (uttale^ⓘ), isiXhosa) er eit bantuspråk som blir tala i Sør-Afrika og Lesotho. Xhosa er eitt av elleve offisielle språk i Sør-Afrika, og blir brukt av om lag 7 214 000 menneske, eller nær 18 % av sørafrikanarar. Ein som har xhosa som morsmål blir også kalla xhosa.

xhosa isiXhosa
Klassifisering	Niger-kongo-språk  Atlantisk   Volta-kongo-språk    Benue-kongo-språk     Bantoide språk      Sørlege       Eigentleg bantuspråk        Xhosa
Bruk
Tala i	Sør-Afrika Lesotho
xhosatalande i alt	7 214 000
Språkkodar
ISO 639-1	xh
ISO 639-2	xho
ISO 639-3	xho
Wikipedia på xhosa

Som andre bantuspråk er xhosa eit tonespråk, der det ligg meiningsforskjellar i om tonen i eit ord er stigande, fallande, høg eller låg. Språket er også kjenneteikna av klikkelydar, ofte uttrykt som «xh» i byrjinga av eit ord, som i ordet «xhosa».

Fonologi

Geografisk fordeling av xhosa-talarar i Sør-Afrika

██ < 1 /km² ██ 1–3 /km² ██ 3–10 /km² ██ 10–30 /km² ██ 30–100 /km²

██ 100–300 /km² ██ 300–1000 /km² ██ 1000–3000 /km² ██ > 3000 /km²

Konsonantar

Xhosa er framfor alt kjent for klikklydane sine, sannsynlegvis eit lån frå san-språk (urfolksspråka i det sørlege Afrika). Tabellen listar opp fonema med IPA-verdiar og med bokstavane frå den offisielle rettskrivinga.

		labial	Dental / alveolar		postalveolar / palatal	velar	glottal
			Sentral	latral
Klikkelyd	enkel		[kǀ] c	[kǁ] x	[kǃ] q
	aspirert		[kǀʰ] ch	[kǁʰ] xh	[kǃʰ] qh
	breathy voice		[ɡǀʱ] gc	[ɡǁʱ] gx	[ɡǃʱ] gq
	nasal		[ŋǀ] nc	[ŋǁ] nx	[ŋǃ] nq
	breathy voice, nasal		[ŋǀʱ] ngc	[ŋǁʱ] ngx	[ŋǃʱ] ngq
Plosiv	ejektiv	[p’] p	[t’] t		[tʲ’] ty	[k’] k
	aspirert	[pʰ] ph	[tʰ] th		[tʲʰ] tyh	[kʰ] kh
	breathy voice	[bʱ] bh	[dʱ] d		[dʲʱ] dy	[ɡʱ] g
	implosiv	[ɓ] b
Affrikat	ejektiv		[ʦ’] ts		[ʧ’] tsh	[kx’] kr
	aspirert		[ʦʰ] ths		[ʧʰ] thsh
	breathy voice				[ʤʱ] j
Frikativ	Ustemt	[f] f	[s] s	[ɬ] hl	[ʃ] sh	[x] rh	[h] h
	breathy voice	[v̤] v	[z̤] z	[ɮ̈] dl		[ɣ̈] gr	[ɦ̤] hh
Nasale	Stemt	[m] m	[n] n		[nʲ] ny	[ŋ] n’
	breathy voice	[m̤] mh	[n̤] nh		[n̤ʲ] nyh
Approksimant	stemt			[l] l	[j] y	[w] w
	breathy voice			[l̤] lh	[j̈] yh	[w̤] wh

Kjelder

• Denne artikkelen tok utgangspunkt i «Xhosa (språk)» frå Wikipedia på bokmål, den 7. november 2009.
• Konsonantar i Xhosa

Fotnotar

Bakgrunnsstoff

• Kirsch, Beverly; Silvia Skorge, Sindiwe Magona 1999: Teach Yourself Xhosa London: McGraw-Hill
  Denne språkartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.