Åkersnelle
Åkersnelle eller kjerringrokk (Equisetum arvense) er éin av totalt 18 artar iv snelleslekta (Equisetum). Dette er stråliknande, ledda plantar som er den einaste gjenverande slekta av Sphenopsida, som i karbontida dominerte jorda med artar opp til 30 meter høge. Restar av artane i karbontida utgjer store delar av kolreservane på jorda.
| Åkersnelle | |
 Åkersnelle | |
| Status | |
Status i verda:  Livskraftig
| |
| Systematikk | |
| Rike: | Planteriket Plantae |
| Overrekkje: | Landplantar Embryophytes |
| Rekkje: | Karsporeplanter Pteridophyta |
| Klasse: | Bregnar Polypodiopsida |
| Orden: | Snelleordenen Equisetales |
| Familie: | Snellefamilien Equisetaceae |
| Slekt: | Snelleslekta Equisetum |
| Art: | Åkersnelle E. arvense |
| Vitskapleg namn | |
| Equisetum arvense | |
Utbreiing
endreÅkersnelle er særs vanleg i Noreg, og har utbreiing på den nordlege halvkula. Planten formeirer seg ved hjelp av sporar.
Skildring
endrePlanten blir oppil 50 cm høg, normalt over 20 cm, og dannar buskaktige klynger. Han skil seg frå skogsnelle ved at stenglane anten er fertile/fruktbare (utan blad) eller sterile/ufruktbare (med blad). Dei fruktberande stenglane er òg meir varierte i farge ved at «ledda» er mørkare og at dei har eit mørkare gråbrunt sporeaks i toppen. Dessutan har skogsnelle sterkt forgreina bladstilker om sommaren, noko engsnelle ikkje har.
Om våren er stengelen 15–25 cm høg og nesten ein halv cm tjukk, med 8 eller fleire grove skjelblad rundt stilken i kvar krans. Om våren er bladgreinene knapt synlege og ikkje forgreina, men når sporane er spreidde visnar vårstengelen. Greinene er litt hengande både på vår- og sommarstenglane. Sommarstengelen er gjerne 20–40 cm høg, men berre 3 mm tjukk og særs ru i konsistensen.
På den ufruktbare stengelen står kransar av blad ut i kvart «ledd» av stengelen, og til liks med blada til skogsnella heng òg dei til engsnella nedover, eller litt meir utover.
Bruk
endreIfølgje Jens Holmboe var planten ei av dei viktigaste kjeldene til etande «røter» i gammal tid. Knollar på rotstenglane, som hadde storleik som ertar, har ein søt smak som minnar om nøttekjernar.[1] Nyttevekstleksikonet til Norges sopp- og nyttevekstforbund rår til varsemd fordi planten, som andre snellar, inneheld thiaminase, eit ensym som spaltar B-vitamin, og fordi han kan irritera nyrene.[2] Det blir åtvara mot bruk over periodar lenger enn 6 veker, og personar med nedsett hjarte- eller nyrefunksjon bør ikkje bruka naturmedinske preparat av åkersnelle.[3]
Galleri
endre-
Vårstengelen er brunaktig, snau og har ingen grøne greiner. -
Nærbilde av sporeaks om våren.
Kjelder
endre- ↑ Jens Holmboe. Gamle norske matplanter. Oslo: I kommisjon hos J. Dybwad. s. 16.
- ↑ «Åkersnelle i Nyttevekstleksikonet». Norges sopp- og nyttevekstforbund. Henta 4. juli 2021.
- ↑ Vaughan, John Griffith. The oxford book of health foods (på engelsk). s. 91. «Horsetail [Equisetum arvense] should not be used for more than 6 weeks … [or] be given to those with impaired heart or kidney function.»
- Denne artikkelen bygger på «Åkersnelle» frå Wikipedia på bokmål, den 20. juni 2023.
Bakgrunnsstoff
endre- (no) Åkersnelle hos Artsdatabanken
- (en) Åkersnelle i Encyclopedia of Life
- (en) Åkersnelle i Global Biodiversity Information Facility
- (sv) Åkersnelle hos Dyntaxa
- (en) Åkersnelle hos ITIS
- (en) Åkersnelle hos NCBI
- (en) Åkersnelle hos The International Plant Names Index
- (en) Åkersnelle hos Tropicos
- (en) Kategori:Equisetum arvense – bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
- (en) Equisetum arvense – galleri av bilete, video eller lyd på Wikimedia Commons
- Equisetum arvense – detaljert informasjon på Wikispecies
