Charles Francis Hall
Charles Francis Hall (1821–8. november 1871) var ein amerikansk polarforskar. Hall var smed og forleggjar, men hadde ei stor interesse for Arktis, som han hadde tre ekspedisjonar til. Han døydde under den siste ekspedisjonen sin av det som kan ha vore arsenikkforgifting.
| Charles Francis Hall | |
.jpg) | |
| Statsborgarskap | USA |
| Fødd | 1821 Rochester 
|
| Død |
8. november 1871 (49 år) |
| Yrke | polarforskar, gravør, avisutgiver, smed, skribent |
| Språk | engelsk |
| Born | Anna S. Hall |
| |
| Charles Francis Hall på Commons | |
Bakgrunn
endreHall var fødd i Vermont. Familien hans flytta til Rochester i New Hampshire då han var gut, der han fekk arbeid som lærling hos ein smed. På 1840-talet gifta han seg og drog vestover til Cincinnati i Ohio, som han kom fram til i 1849. Der starta han eige selskap med tilverking av segl og koparstikk. Seinare byrja han å gje ut dei to små blada The Cincinnati Occasional og The Daily Press.[1]
Interesse for Arktis
endre
Hall fatta Hall interesse for Arktis kring 1857, og brukte dei følgjande åra til å studera rapportane frå tidlegare polarforskarar og prøvde å få ein ekspedisjon finansiert. I 1860 la han ut på den fyrste ekspedisjonen sin (1860-1863) då han reiste ut frå New Bedford med kvalfangstfartøyet «George Henry» under kaptein Sidney O. Budington, som hadde berga Edward Belcher sitt forskingsfartøy HMS «Resolute». Dei tok seg til Baffinøya, der «George Henry» blei nøydd til å overvintra.[1] Inuittane her fortalde Hall om restane etter Martin Frobisher sitt gruveeventyr i Frobisher Bay på Baffinøya. Hall reiste dit for å sjå det sjølv, saman med dei nyfunne inuittvennane og guidane sine Ebierbing («Joe») og Tookoolito («Hannah»).
Hall fann òg det han tolka som bevis for at nokre medlemmer frå John Franklin si besetning kunne vera i livet. Dette blei grunnen for den andre ekspedisjonen hans (1864-1869) til Qikiqtaq, der han fann leivningar og gjenstandar frå den tapte Franklineskpedisjonen, og dessutan utførte fleire utspørjingar blant lokalbefolkninga om lagnaden til ekspedisjonen. Hall innsåg til slutt at forteljingane til inuittane og det han sjølv kunne lesa seg til, var villeiande og ikkje truverdig, då dei gav ei altfor optimistisk tolking. Han blei òg desillusjonert av inuittane gjennom oppdaginga av at mange i Franklinekspedisjonen forsettleg hadde blitt forlatne for å svelta ihel. Han kunne ikkje forstå at det kunne ha vore umogleg for lokalbefolkninga å hjelpa ei så stor gruppe som ekspedisjonen utgjorde.
Polarisekspedisjonen
endre
For den tredje polferda si blei Hall løyvd 50 000 dollar for å leia ein ekspedisjon med mål om å nå Nordpolen med fartøyet «Polaris». Besetninga på 25 personar bestod av blant anna den gamle vennen hans Budington som kaptein, George Tyson som navigatør og dessutan den tyske fysikaren og naturbiologen doktor Emil Bessels, som leiar for forskingspersonalet. Ekspedisjonen fekk problem allereie frå byrjinga då besetninga var delt opp i ulike rivaliserande fraksjonar. Hall si leiing over ekspedisjonen blei ignorert, og moralen sokk.
«Polaris» segla inn i Thank God Harbor (no Hall Bay) den 10. september 1871 for å overvintra på den grønlandske nordkysten. Same haust, då Hall vende tilbake etter ei sledereise i lag med ein inuittisk guide, blei han plutseleg sjuk etter at ha drukke ein kopp kaffi. Han kollapsa ,og veka etter leid han av oppkast og delirium. Deretter såg han ut til å bli betre, og skulda samtidig doktor Bessels og fleire andre frå besetninga for å ha forgifta han. Kort etter dette fekk han tilbake dei tidlegare symptoma, og gjekk bort 8. november 1871. Han blei transportert til land og gitt ei formell gravlegging.
Den offisielle gjennomgangen kom fram til at Hall hadde døydd av slag. I 1968 drog likevel livlegen til Hall, Dartmouth College-professoren Chauncey C. Loomis, på ein ekspedisjon til Grønland for å undersøka liket til Hall. Takka vera permafrosten var kroppen, likkledet og kleda til Hall vel bevarte. Prøvar frå bein, neglar og hår viste at han hadde fått i seg store dosar arsenikk dei siste to vekene av livet. Dette stemte godt overeins med symptoma besetningsmedlemmane hadde vitna om. Det er mogleg at Hall gav seg sjølv dei giftige dosane, ettersom arsenikk var ein vanleg del i mange kvakksalvemedisinar på denne tida. Han kan òg ha blitt drepen av nokon frå besetninga, men ingen blei skulda for å ha forårsaka døden til Hall.
Kjelder
endre- Denne artikkelen bygger på «Charles Francis Hall» frå Wikipedia på svensk, den 19. mai 2023.
- Wikipedia på svensk oppgav desse kjeldene:
- Delvis omsett versjon ifrå engelskspråkiga Wikipedia
- Biografi på Dictionary of Canadian Biography Online
- Robinson, Michael, The Coldest Crucible: Arctic Exploration and American Culture (Chicago, 2006)
- Berton, Pierre. "The Arctic Grail."
- Oppsett or Old New Publishing
- Kind, Stuart and Overman, Michael. "Science Against Crime". Doubleday and Company, Inc., New York, 1972. ISBN 0-385-09249-0.
- Loomis, Chauncey C. "Weird and Tragic Shores."
- The Royal Navy inn Polar Exploration from Franklin to Scott, E C Coleman 2006 (Tempus Publishing)
Litteratur
endre- Hall, Charles Francis (1865). Arctic Researches and Life Among the Esquimaux. New York: Harper & Brothers
- Hall, Thomas F. (1917). Has the North Pole Been Discovered? Boston: R.G. Badger
- Woodman, David: Strangers among Us, McGill-Queen's University Press, Montreal 1995. ISBN 0773513485.