Den vestantarktiske innlandsisen
Den vestantarktiske innlandsisen er ein del av innlandsisen som dekkjer Vest-Antarktis, delen av Antarktis på den sida av Dei transantarktiske fjella som ligg på den vestlege halvkula. Den vestantarktiske innlandsisen er klassifisert som ein havbasert innlandis fordi han kviler på berggrunn som ligg godt under havnivå, og kantane flyt inn i flytande isbremmar. Den vestantarktiske innlandsisen grensar til Rossisen, Ronneisen og utløpsbrear som drenerer ut i Amundsenhavet.
Skildring
endreDet er estimert at volumet til Den antarktiske innlandsisen er kring 25,4 millionar km3, og Den vestantarktiske innlandsisen inneheld berre under 10 % av, eller 2,2 millionar km3.[1] Vekta av isen har gjort at berggrunnen under har søkke med mellom 0,5 og 1 km[2] i ein prosess kalla isostatisk senking.
Under krafta av si eiga vekt, vert isen deformert og flyt av stad. Dei indre isstraumane flyt sakte over grov berggrunn. Somme stader kan isen strøyme raskare i isstraumar, skild av sakteflytande isryggar. Ryggane mellom straumane er frosen fast til grunnen, medan grunnen under issstraumane består av vassmetta sediment. Mange av desse sedimenta vart avsette før isen dekka området, då mykje av Vest-Antarktis var dekt av hav. Den raske isstraumen er ein ikkje-lineær prosess som ein ikkje forstår heilt enno, og straumane kan starte og stoppe utan tydelege årsaker.
Då isen når kysten flyt han vidare ut i vatnet. Resultatet er ein stor, flytande isbrem som heng fast i kontinentet.[3]
Potensiell kollaps
endre
Store delar av Den vestantarktiske innlandsisen ligg på ein berggrunn som ligg under havnivå og heller nedover mot innlandet.[4] Denne hellinga og den låge isostatiske fronten, tyder at isen i teorien er ustabil: ein liten tilbaketrekking kan i teorien destabilisere heile Den vestantarktiske innlandsisen og føre til rask oppløysing. Datamodellar i dag inneheld ikkje fysikken som må til for å simulere denne prosessen, og observasjonane gjev heller ikkje noko peikepinn, så spådomane om ei tilbaketrekking er usikre.
I januar 2006 bestilte den britiske regjeringa ein rapport der leiaren for British Antarctic Survey, Chris Rapley, åtvara om at denne enorme vestlege isen kan starte og forsvinne. Det er lagt fram ein hypotese om at denne oppløysinga kan heve havnivået med kring 3,3 meter.[5] (Om heile Den vestantarktiske innlandsisen smelta, ville dette medverka med ei heving på 4,8 meter.)[6] Rapley sa at ein tidlegare rapport frå Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) bagatelliserte uroa om stabiliteten til denne isen, og at stabiliteten måtte undersøkast på ny. «Eg vil sei det no er ei vaken kjempe. Det er verkeleg ei uro.» [7]
Rapley sa, «Delar av innlandsisen i Antarktis kviler på berggrunn nedanfor havnivå og har byrja å sleppe ut is raskt nok til å medverke til eit signifikant bidrag til havnivåstiginga. Å forstå årsaka til denne endringa må raskt til for å føresei kor mykje is som kan forsvinne og over kva tidsskala det er snakk om. Noverande datamodellar inkluderer ikkje effektane av flytande vatn som får isdekket til å gli og flyte, og gjev derfor berre konservative estimat for framtida.» [8]
James E. Hansen, ein erfaren forskar i NASA og leiande klimaekspert, sa at resultat var djupt forurolegande. «Så snart isen startar å løyse seg opp, kan ein nå vendepunktet som gjer at oppløysinga så skjer eksplosivt», sa han.[9]
Indikasjonar om at Den vestantarktiske innlandsisen mistar masse med ein aukande rate kjem frå sektoren i Amundsenhavet, og særleg tre isbrear: Pine Island-, Thwaites- og Smithbreen.[10] Data har synt at dei mistar meir is enn det som vert erstatta av snøfall. I følgje foreløpige analysar er skilnaden mellom massen som går tapt og massen dei får tilført omkring 60 %. Smeltinga av desse tre isbreane aleine bidrar med eit estimat på 0,24 millimeter per år i den totale auke i havnivået i verda.[7] Det er stadig tydlegare bevis på at denne trenden aukar med tida: det har vore ein 75% auke i ismassetapet i Antarktis i dei ti åra frå 1995 til 2006, og at isbreane flyttar seg raskare er hovudårsaka til dette.[11]
Den 12. mai 2014 vart det annonsert av to forskarlag at den lenge frykta kollapsen av innlandsisen hadde byrja og dermed starta det dei meinte ville bli ein fleire hundreår lang «ustoppeleg» prosess som kan heve havnivået med alt frå 1,2 til 3,6 meter.[12] Dei estimerte at heile Thwaitesbreen kom til å forsvinne heilt innan 200 til 1000 år.[13]
Oppvarming
endreDen vestantarktiske innlandsisen har vorte meir enn 0,1 ºC varmare per tiår dei siste 50 åra og oppvarminga er størst om vinteren og våren. Sjølv om dette delvis har vore oppheva av nedkjøing i Aust-Antarktis, var denne effekten berre avgrensa til 1980-åra og 1990-åra. Temperaturtrenden for heile Antarktis har vore positiv med den signifikante auken på meir enn 0,05°C/tiår sidan 1957.[14] Denne oppvarminga av Den vestantarktiske innlandsisen er størst på Den antarktiske halvøya.
Sjå òg
endreFotnotar
endreKjelder
endre- Denne artikkelen bygger på «West Antarctic Ice Sheet» frå Wikipedia på engelsk, den 27. januar 2014.
- Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
- ↑ Lythe, Matthew B.; Vaughan, David G. (June 2001). «BEDMAP: A new ice thickness and subglacial topographic model i Antarktis». Journal of Geophysical Research 106 (B6): 11335–11352. Bibcode:2001JGR...10611335L. doi:10.1029/2000JB900449.
- ↑ Anderson, John B. (1999). Antarktis maringeologi. Cambridge University Press. s. 59. ISBN 0-521-59317-4.
- ↑ Ice Shelves Arkivert 2008-02-20 ved Wayback Machine. in Antarctic in the South Southern Ocean Coalition
- ↑ I dette tilfellet flyt isen i røynda oppover mot sjøen.
- ↑ Bamber J.L., Riva R.E.M., Vermeersen B.L.A., LeBroq A.M. (2009). «Reassessment av potential sea-level rise frå a collapse av The West Antarctic Ice Sheet». Science 324 (5929): 901–3. Bibcode:2009Sci...324..901B. PMID 19443778. doi:10.1126/science.1169335.
- ↑ Bamber J.L., Riva R.E.M., Vermeersen B.L.A., LeBroq A.M. (2009). «Reassessment av potential sea-level rise frå a collapse av The West Antarctic Ice Sheet (Supporting Online Material)». Science 324 (5929): 901–3. Bibcode:2009Sci...324..901B. PMID 19443778. doi:10.1126/science.1169335.
- ↑ 7,0 7,1 Jenny Hogan, «Antarctic ice sheet er ein 'awakened giant'", New Scientist, 2. februar 2005
- ↑ «West Antarctic s ice sheet: Waking the sleeping giant?", Symposium, februar 19, 2006
- ↑ Jonathan Leake and Jonathan Milne, «Focus: The climate of fear", The Sunday Times — Britain, februar 19, 2006
- ↑ doi:10.1029/2008GL033365
- ↑ doi:10.1038/ngeo102
- ↑ http://www.ctvnews.ca/sci-tech/scientists-warn-of-rising-sea-levels-as-huge-antarctic-ice-sheet-slowly-melts-1.1817870
- ↑ Boyle, Alan (12. mai 2014), West Antarctic Ice Sheet's Collapse Triggers Sea Level Warning, henta 13. mai 2014
- ↑ doi:10.1038/nature07669
Bakgrunnsstoff
endre- Crystal Ball: Scientists Race to Foretell West Antarctic's Unclear Future
- Den vestantarktiske innlandsisen – The West Antarctic Ice Sheet Initiative Arkivert 2013-03-17 ved Wayback Machine. – Ein tverrfagleg studie av raske klimaendringar og det framtidige havnivået. Sponsa av National Science Foundation Office of Polar Programs og NASA Earth Science.
- U.S. National Snow and Ice Data Center Antarctic Data
- Dramatic change in West Antarctic ice could produce 16ft rise in sea levels Arkivert 2006-03-01 ved Wayback Machine.
- Structure Found Deep Within The West Antarctic Ice Sheet, september 2004