Götterdämmerung

Götterdämmerung, WWV 86D, er ein tyskspråkleg opera i tre akter med tekst og musikk av Richard Wagner, og inngår som det siste verket i Wagners syklus av fire musikkdrama med tittelen Der Ring des Nibelungen (Nibelungenringen). Han hadde premiere i Bayreuth Festspielhaus den 17. august 1876, som ein del av den første komplette framsyninga av Ringen-syklusen.

Götterdämmerung (Ragnarok)

WWV 86D Opera av Richard Wagner
Scenebilde av Max Brückner (1896)
Periode	Romantikken
Urframføring	17. august 1876
Typisk lengd	ca. 4 timar 15 minutt
Satsar/akter	3 aktar
Libretto av	Richard Wagner

Hovudkjelda til handlinga i Götterdämmerung er det middelhøytyske helteeposet Nibelungenlied (Nibelungensongen) frå byrjinga av 1200-talet, men sjølve forteljinga er betydeleg eldre, og stammar truleg frå folkevandringstida.

Tittelen er ei omsetjing til tysk av den norrøne frasen Ragnarǫkr, som i norrøn mytologi refererer til ein profetert krig blant forskjellige vesen og gudar som til slutt resulterer i at verda blir brent, overfløymt og fornya. Wagners versjon, som i resten av Ring-syklusen, skil seg vesentleg frå dei norrøne og germanske kjeldene.

Roller

Rolle	Stemmeleie	Rollebesetning, 17. august 1876 (Dirigent: Hans Richter)
Siegfried	tenor	Georg Unger
Brünnhilde	sopran	Amalie Materna
Gunther	baryton	Eugen Gura
Gutrune	sopran	Mathilde Weckerlin
Hagen	bass	Gustav Siehr
Alberich	baryton	Karl Hill
Waltraute	mezzosopran	Luise Jaide
Første Norne	alt	Johanna Jachmann-Wagner
Andre Norne	mezzosopran	Josephine Schefsky
Tredje Norne	sopran	Friederike Grün
Woglinde	sopran	Lilli Lehmann
Wellgunde	sopran	Marie Lehmann
Flosshilde	mezzosopran	Minna Lammert
Vasallar, kvinner (kor)

Handling

Stad: Valkyrieklippen, Gibichungenes hall, Rhinens breidd

Tid: mytisk fortid

Prolog

Nornane spinn skjebnetråden, Arthur Rackham (1911)

Dei tre nornane, Erdas døtrer, samlast ved Brünnhildes klippa og vev skjebnetråden. Dei syng om fortid og nåtid, og om framtida når Wotan vil setja fyr på Valhall for å signalisera slutten på gudane. Utan åtvaring raknar tauet deira. Nornane lamenterer sin tapte visdom, og forsvinn.

Når det gryr av dag, kjem Siegfried og Brünnhilde ut av hòla si, på ein høg klippa omgitt av magisk eld. Brünnhilde sender Siegfried ut på nye eventyr og oppfordrar han til å minnast kjærleiken deira. Som eit troskapsløfte gir Siegfried henne ringen som han tok frå Fafners skatt. Siegfried mottar Brünnhildes skjold og hesten Grane, han rir bort til eit orkesterintervall, "Siegfrieds rhinferd" startar.

Akt 1

Akta byrjar i gibichungenes hall, eit folkeslag som lever ved Rhinen. Gunther, gibichungenes konge, sit på trona. Halvbroren hans og høgre hand, Hagen, rår han til å finna ei kone til seg sjølv og ein ektemann til søstera Gutrune. Han foreslår Brünnhilde som Gunthers kone, og Siegfried som Gutrunes mann. Han minner Gutrune om at han har gitt henne eit drikkehorn som ho kan bruka til å få Siegfried til å gløyma Brünnhilde og bli forelska i Gutrune; under innverknaden til drikken vil Siegfried vinna Brünnhilde for Gunther. Gunther og Gutrune er entusiastisk samde i denne planen.

Siegfried dukkar opp utanfor gibichungenes hall og spør om å møta Gunther. Gunther rettar gjestfridommen sin til helten, og Gutrune tilbyr han kjærleiksdrikken. Uvitande om bedraget skåler Siegfried for Brünnhilde og kjærleiken deira. Då han drikk brygget, mistar han minnet om Brünnhilde og blir forelska i Gutrune i staden. I den rusa tilstanden sin tilbyr Siegfried å vinna ei kone til Gunther, som fortel han om Brünnhilde og den magiske elden som berre ein fryktløs heilt kan kryssa. Dei sver blodbrorskap (Hagen held drikkehornet der dei blandar blodet sitt, men han sluttar seg ikkje til eiden) og drar til Brünnhildes klippa. Hagen held vakt utanfor hallen, han gleder seg over at dei såkalla meistrane hans ubevisst bringar ringen til han (monolog: "Hagens vakt").

I mellomtida får Brünnhilde besøk av hennar valkyrie-søster Waltraute, som fortel henne at Wotan kom tilbake frå vandringene med spydet knust. Wotan er forferda over å ha mista spydet sitt, då det har alle traktatar og avtalar han har inngått - alt som gir han kraft - hugga inn i skaftet. Wotan beordra at verdstreet skulle huggast ned og greinene stabla rundt Valhall; han sende sine magiske ravner for å spionera på verda og bringa han bodskap; og no ventar han i Valhall på slutten. Waltraute ber Brünnhilde om å gi ringen tilbake til rhindøtrene, sidan ringens forbannelse no påverkar faren deira, Wotan. Brünnhilde nektar likevel å gi frå seg Siegfrieds kjærleiksteikn, og Waltraute rir fortvila vekk i ein tordensky.

Siegfried kjem, forkledd som Gunther ved tarnhjelmens trolldom, og hevdar Brünnhilde som kona si. Sjølv om Brünnhilde strittar veldig imot, overmannar Siegfried henne, riv ringen frå fingeren hennar og plasserer han på sin eigen.

Akt 2

Alberich og Hagen, illustrasjon av Arthur Rackham (1911)

Hagen, som ventar ved Rhinens breidd, blir besøkt i sin halvvåkne søvn (han sit oppreist, auga opne, men urørlig) av faren Alberich. På Alberichs oppfordring sver han å drepa Siegfried og skaffa seg ringen. Alberich forsvinn når det gryr av dag. Siegfried kjem hurtig ved hjelp av tarnhjelmen, etter å ha gjenopptatt den naturlege forma si og forlét Brünnhilde i båten saman med Gunther. Hagen kallar på gibichung-vasallene for å ønska Gunther og hans brud velkommen. Han gjer dette ved å slå krigsalarmen. Vasallane blir overraska over å høyra at høvet ikkje er kamp, ​​men bryllaupsfesten til herren.

Gunther leier ein nedslått Brünnhilde, og kunngjer eit dobbelt bryllaup: Brünhilde for seg sjølv, og Gutrune til Siegfried. Brünhilde, forvirra og engsteleg, legg merke til ringen på Siegfrieds hand og innser at ho er vorte forrådd - at mannen som erobra henne og tok ringen ikkje var Gunther, men Siegfried i forkledning. Ho fordømmer Siegfried føre Gunthers vasallar og skuldar Siegfried for å ha forført henne sjølv. Siegfried, som ikkje hugsar at han nokon gong har vore Brünhildes elskar, legg handa på Hagens spyd og sver at tiltalane hennar er falske. Brünnhilde grip spydspissen og sver at dei er sanne. Nok ein gang overvaker Hagen i stille når andre tar eid til fordelen hans. Men denne gangen, sidan eiden er svoren på eit våpen, er forståinga at viss eiden er falsk, bør eigaren dets hemna det ved å drepa menederen med våpenet.

Siegfried førar deretter Gutrune og dei andre tilskodarane bort til bryllaupsfesten, og etterlèt Brünnhilde, Hagen og Gunther åleine ved breidda. Gunther er djupt skamfull etter Brünnhildes utbrot og godtar Hagens forslag om at Siegfried må drepast for at Gunther skal få tilbake æra si. Brünnhilde, som søkar hemn for Siegfrieds forræderi, sluttar seg til handlinga og fortel Hagen at Siegfried vil vera sårbar for eit stikk i ryggen. Hagen og Gunther bestemmer seg for å lokka med Siegfried på ein jakttur og myrda han. Dei syng ein trio der Brünnhilde og Gunther sver i Wotans namn, "verja til eidar", å drepa Siegfried, medan Hagen gjentar løftet til faren sin, Alberich: å skaffa seg ringen og styra verda gjennom dens makt.

Akt 3

Brünnhilde ofrar seg på Siegfrieds likbål, Arthur Rackham (1911)

I skogen ved breidda av Rhinen sørger rhindøtrene over det tapte gullet. Siegfried dukkar opp, skilt frå jaktlaget. Rhindøtrene oppfordrar han til å gi dei ringen og unngå forbannelsen, men han ler av dei og seier at han føretrekker å døy i staden for å trygla for livet. Dei sym bort og føreseier at Siegfried vil døy denne dagen, og at arvingen hans, ein vis kvinne, vil behandla dei meir rettferdig.

Siegfried sluttar seg til dei andre jegerane, som inkluderer Gunther og Hagen. Medan han kviler, fortel han dei om eventyra frå ungdommen hans. Hagen gir han ein ny drikk, som rettar opp igjen minnet hans, og han fortel om då han oppdaga den sovande Brünnhilde og vekke henne med eit kyss. Gunther reagerer. Hagen stikk Siegfried i ryggen med spydet. Dei andre ser forferda på, og Hagen forklarer med tre ord ("Meineid rächt 'ich!" - "Eg har hemna mened!") at sidan Siegfried innrømte å ha elska Brünnhilde, var eiden han svore på Hagens spyd openbert falsk, derfor var Hagens plikt å drepa han med det. Hagen går roleg bort i skogen. Siegfried minnest då han vekte Brünnhilde og døyr. Kroppen hans blir ført bort i ein høgtideleg likferd (Siegfrieds sørgemarsj) som dannar mellomspelet når scena blir endra, musikken rekapitulerer mange av temaa knytt til Siegfrieds og volsungenes tragiske skjebne.

Tilbake i Gibichung-hallen ventar Gutrune på Siegfrieds hjemkomst. Hagen kjem føre gravferdsprosesjonen. Gutrune bli knust når Siegfrieds lik blir bringa inn. Gunther skuldar Hagen for Siegfrieds død, som svarer at Siegfried hadde pådratt seg menedens straff, og vidare hevdar han ringen på Siegfrieds finger ved erobringsrett. Når Gunther protesterer, appellerer Hagen til vasallane for å støtta påstanden hans. Gunther trekker sverdet, men Hagen angrip og drep han lett. Likevel, medan Hagen rører seg for å ta ringen, stig Siegfrieds hand truande. Hagen trekker seg tilbake i frykt.

Brünnhilde gjer sitt inntog og gir ordre om at eit enormt likbål skal konstruerast ved elvebredden (starten på immolasjon-scenen). Ho tar ringen og ber rhindøtrene om å krevja den frå asken hennar, når elden har reinsa han for forbannelsen. Når ho tenner bålet med ein fakkel, sender ho Wotans ravner heim med "engsteleg etterlengta bodskapar", og å fly forbi den magiske elden for at Loge skal oppfylla oppgåva si. Etter ein apostrofe til den døde helten, rir Brünnhilde hesten Grane inn i flammane.

Ein sekvens av leiemotiv skildrar brannen som flammar opp, og hallen til gibichungene tar fyr og kollapsar. Rhinen flyter over breiddene sine og sløkker elden, og rhindøtrene sym inn for å hevda ringen. Hagen prøver å stoppa dei, men dei drar han ned i djupet og druknar han. Når dei feirar ringen og rhingullets tilbakekomst til elva, ser ein ein raud glød på himmelen. Medan dei forskrekka overlevande ser på, blir endeleg Valhalls indre openberra, med gudar og heltar synlege som beskrive av Waltraute i akt 1. Flammar blussar opp i gudeborgen og skjuler den heilt frå syna. Når gudane blir fortærte i flammane, fell forhenget til lyden av forløysingsmotivet.

Kjente utdrag

To lengere orkesterstykke - "Daggry" og "Siegfrieds rhinferd", eit forkorta utdrag frå prologen utan songarar; og "Siegfrieds sørgemarsj", løfta frå akt 3 - blir ofte presentert utanfor operahuset, og blir framført separat frå det lange verket. Tidlege versjonar av desse utdraga vart godkjente av Wagner. Desse utdraga inkluderer spesialkomponerte avslutningar slik at utdraget er betre i stand til å stå åleine som ein fullkommen komposisjon.

Andre oppsiktsvekkande utdrag inkluderer:

• Siegfried og Brünnhildes duett (Prologen). Dette er ein del av "Daggry og Siegfrieds rhinferd".
• Hagens vakt (akt 1)
• Hagen kallar vasallane og bryllaupsmarsjen (akt 2)
• Brünnhildes immolasjon (akt 3) som ein sopransolo med orkester (Hagens enkeltlinje er utelaten).

Ifølgje Albert Speer var Berlinfilharmoniens siste framsyning før evakueringa av Berlin ved slutten av andre verdskrigen i Europa av "Brünnhildes immolasjon frå slutten av operaen.

Analyse

Robert A. Hall, Jr. har analysert operaen med tanke på kulturell symbolikk. Hermann Danuser har diskutert dramaturgien til avslutninga av Götterdämmerung i samanheng med heile Ring-syklusen. Musikologen William Kinderman har evaluert ein storskala førekomst av musikalsk rekapitulering i akt 3 av operaen. Warren J. Darcy har gjort greie for den potensielle innverknaden av Wagners forståing av filosofien til Arthur Schopenhauer på musikken til Ring-syklusen, spesielt på slutten av Götterdämmerung.

Historikeren John Roberts antyda at drapet på Siegfried av Hagen med eit stikk i ryggen gav inspirasjon til myten om at den tyske hæren ikkje tapte første verdskrigen, men i staden vart overvunne av eit forrædersk "dolkestøt" frå sivile, særleg jødar og sosialistar.

Den tyske bassen Kurt Moll påpeika at rolla til den viktigaste skurken, Hagen, er unik i bassrepertoaret: den krev ein ropande, larmande vokalteknikk som risikerer å skada stemma til songaren; berre veldig høgrøsta, kraftige songarar kan synga ho. Moll sjølv unngjekk rolla.

Litteratur

• Dieter Borchmeyer (1982) Das Theater Richard Wagners. Idee ─ Dichtung ─ Wirkung, Stuttgart (Reclam); Engelsk oversettelse: Drama and the World of Richard Wagner, Princeton (Princeton University Press) 2003, ISBN 978-0-691-11497-2.
• Deryck Cooke (1979). I Saw The World End. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-315318-9.
• Carl Dahlhaus (1971). Über den Schluss der Götterdämmerung. Regensburg.
• Robert Donington (1963). Wagner's 'Ring' and its Symbols. London: Faber and Faber.
• J.K. Holman (2001). Wagner's Ring: A Listener's Companion & Concordance. Portland, OR: Amadeus Press. ISBN 978-1-57467-070-7
• Barry Millington (1992). "The Music: Operas". In Barry Millington (ed.). The Wagner Compendium. London: Thames and Hudson. ISBN 978-0-50028-274-8.
• Ernest Newman (1949). Wagner Nights. London: Putnam. ASIN B0000CHKMY.
• Heinrich Porges (1881). Die Bühnenproben zu den Bayreuther Festspielen des Jahres 1876. Chemnitz, E. S. Schmeitzner.
• Roger Scruton (2016). The Ring of Truth: The Wisdom of Wagner's Ring of the Nibelung. London: Penguin Books. ISBN 978-0-141-98072-0.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Götterdämmerung» frå Wikipedia på bokmål, den 5. juni 2022.

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Götterdämmerung

• Partitur hos Indiana University School of Music
• Libretto på tysk og engelsk
  Denne musikkartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.