Kulde
Kulde (mangel på varme) syner til tilhøve med eller subjektiv oppfatning av å ha låg temperatur.
Det kaldaste det teoretisk er mogeleg å oppnå er ein temperatur på absolutt null, òg kalla absolutt temperatur, som er 0 K på kelvinskalaen, ein termodynamisk temperaturskala, og −273.15 °C på celsiusskalaen.
Temperaturen er knytt til varmeenergi i ein lekam eller eit stoff, som igjen er den kinetiske energien til den tilfeldige rørsla til partiklane stoffet består av. Ein lekam har mindre varmeenergi om han er kald enn når han er varm. Om det var mogeleg å avkjøle eit system til absolutt null, ville alle partiklane stoffet består av ha stått i ro. Lekamen ville då hatt null varmeenergi. I skildringa i kvantemekanikk ville stoffet likevel hatt nullpunktsenergi, sjølv ved absolutt null, på grunn av uvisseprinsippet.
Pattedyrsoppfatning
endre- For meir om dette emnet, sjå varmetrivsel.
Pattedyr har ein endotermisk («varmblodig») fysiologi. Dei har derfor ei oppfatning av varmetrivsel som er sentrert kring kroppstemperaturen. Varmetrivselen er avhengig av stoffskiftet og miljøet omkring dei, og vert påverka av varmeleiing, konveksjon, stråling og varmetap ved fordamping. Varmetrivselen vert opprethalden når varmen skapt av stoffskiftet får lov å forsvinne, slik at ein opprettheld termisk likevekt med omgjevnadane. Når likevekta ikkje vert opprettheldt på grunn av stort varmetap, vil ein få kjensla av å vere for kald.
Kjøling
endre- For meir om dette emnet, sjå kjøling.
Kjøling syner til prosessen med å verte kald, eller å redusere temperaturen. Dette kan ein oppnå ved å fjerne varme frå eit system, eller utsette systemet for eit miljø med lågare temperatur.
Væsker nytta il å kjøle ned lekamar vert ofte kalla kjølevæsker.
Luftkjøling er prosessen med å avkjøle ein lekam med å utsette han for luft. Dette vil berre fungere om lufta har lågare temperatur enn lekamen, og prosessen kan forsterkast ved å auke overflatearealet eller senke massen til lekamen.
Ein annan vanleg metode å kjøle ned ein lekam på er å utsette han for is, tørris eller flytande nitrogen. Dette fungerer ved konveksjon der varmen vert overført frå den relative varme lekamen til den relative kalde kjølemiddelet.
Laserkjøling og magnetisk fordampingskjøling er teknikkar som vert nytta for å nå særs låge temperaturar.
Kjende kalde stader og lekamar
endre- Boomerang-tåka er den kaldaste kjende naturlege staden i universet med ein temperatur som er estimert til 1 K (kelvin) (−272.15 °C).[1]
- Instrumenta og sensorane til Herschel romobservatorium vert haldne i ein temperatur under 2 K, ved å nytte ein stor heliumtank for avkjøling.[2]
- Universet er bada i elektromagnetisk stråling som samsvarar til ein svartlekam i termal likevekt på om lag 2,725 kelvin.[3]
- Neptun-månen Triton har ein overflatetemperatur på −235 °C.
- Uranus har ein atmosfærisk temperatur på −215 °C.[4]
- Saturn har ein temperatur på −175 °C i skytoppane.[5]
- Merukr er, trass i nærleiken til sola, faktisk kald om natta, med ein temperatur på kring −170 °C. Merkur er kald om natta fordi han ikkje har noko atmosfære til å halde på varmen frå sola.[6]
- Jupiter har ein temperatur på −145 °C i skytoppane.[7]
- Mars har ein temperatur på kring −125 °C.[8]
- Det kaldaste kontinentet på jorda er Antarktis.[9] Den kaldaste staden på jorda er Det antarktiske platået,[10], eit område av Antarktis kring Sørpolen med ei høgd på kring 3000 meter over havet. Den lågaste målte temperaturen på jorda vart gjort der ved Vostokstasjonen den 21. juli 1983, -89,2 °C.[11]
- Det første «reine» Bose–Einstein-kondensatet vart skapt av Eric Cornell, Carl Wieman, og medarbeidarane deira ved JILA den 5. juni 1995. Dei klarte dette ved å avkjøle ein uttynna damp av om lag 2000 rubidium-87-atom til under 170 nK (ein nK eller ein nanokelvin er ein milliarddel (10^-9) av ein grad Kelvin) ved å kombinere laserkjøling (ein teknikk som dei tre oppfinnarane Steven Chu, Claude Cohen-Tannoudji og William D. Phillips vann nobelprisen i fysikk for i 1997) og magnetisk fordampingskjøling.
Kjelder
endre- Denne artikkelen bygger på «Cold» frå Wikipedia på engelsk, den 1. september 2011.
- Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
- ↑ «Boomerang Nebula boasts the coolest spot in the Universe». NASA's Jet Propulsion Laboratory. June 20, 1997. Arkivert frå originalen 27. august 2009. Henta 1. september 2011.
- ↑ Jonathan Amos (9 February 2009). «'Silver Sensation' Seeks Cold Cosmos». BBC News. Henta 1. september 2011.
- ↑ Hinshaw, Gary (December 15, 2005). «Tests of the Big Bang: The CMB». NASA WMAP. Henta 1. september 2011.
- ↑ arkivkopi, arkivert frå originalen 27. desember 2010, henta 1. september 2011
- ↑ arkivkopi, arkivert frå originalen 29. desember 2010, henta 1. september 2011
- ↑ arkivkopi, arkivert frå originalen 11. januar 2010, henta 1. september 2011
- ↑ arkivkopi, arkivert frå originalen 10. august 2011, henta 1. september 2011
- ↑ arkivkopi, arkivert frå originalen 1. oktober 2006, henta 1. september 2011
- ↑ http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=8070
- ↑ Bignell, Paul (21. januar 2007). «Polar explorers reach coldest place on Earth». The Independent (London). Henta 1. september 2011.
- ↑ Budretsky, A.B. (1984). «New absolute minimum of air temperature». Bulletin of the Soviet Antarctic Expedition (på russisk) (Leningrad: Gidrometeoizdat) (105).