Morfologisering

Morfologisering er det språklege fenomenet at noko – som ein diakron prosess – blir meir morfologisk. Nemninga blir mellom anna nytta om det fenomenet at ei allofonisk veksling går over til å bli ei morfologisk veksling, som illustrert i dømet nedanfor.

Døme

Urnordisk hadde dette systemet av vokalfonem i trykksterk staving:

	fremre urunda	bakre urunda	bakre runda
trong	i iː		u uː
midtre	e eː		oː
open		a aː

Urnordisk fekk på eit tidspunkt ein allofonisk regel som kan formulerast slik:

• V → [–bakre] / __ C₀ [–bakre]
• (Ein vokal V blir realisert som [–bakre] (= fremre) når V er følgd av ein lyd L som er [–bakre], eventuelt med ein eller fleire konsonantar mellom V og L.)

Dette innebar mellom anna at vokalfonema u uː oː a aː blei realiserte som [y yː øː æ æː] i omgjevnaden "/ __ C₀ [–bakre]". Det urnordiske substantivet foːtuR 'fot' hadde mellom anna desse bøyingsformene, her attgjevne i fonemisk og fonetisk transkripsjon:

• Nominativ eintal: foːtuR [ˈfoːtuR]
• Nominativ fleirtal: foːtiR [ˈføːtiR]

Vekslinga mellom [oː] og [øː] er her allofonisk, sidan ho er føreseieleg ut frå den fonologiske omgjevnaden. I overgangen frå urnordisk til norrønt fall korte vokalar i trykkveik staving, og R blei til r:

• Urnordisk foːtuR [ˈfoːtuR] > norrønt foːtr
• Urnordisk foːtiR [ˈføːtiR] > norrønt føːtr

Skiljet mellom [oː] og [øː] blei halde ved lag, men sidan dei trykkveike vokalane u og i hadde falle bort, blei no skiljet mellom [oː] og [øː] distinktivt eller fonemisk. I urnordisk var det suffiksa -uR og -iR som skilde nominativ eintal av foːtuR frå nominativ fleirtal frå kvarandre, men i norrønt var suffiks blitt like, medan skiljet mellom nominativ eintal og nominativ fleirtal kom fram gjennom rotvokalen – oː i den fyrste forma, øː i den andre.

Med andre ord har skiljet mellom [oː] og [øː] gått over frå å vere eit reint fonologisk fenomen i urnordisk til å få ein morfologi funksjon i norrønt:

• Skiljet har gått gjennom ei morfologisering.