Sotho

Sotho, eller sesotho som det blir kalla av sine eigne talarar, er eit bantuspråk som blir tala av basothoar i Sør-Afrika og Lesotho. Det er offisielt språk i begge landa. I Lesotho er sotho majoritetsspråk og blir tala av rundt åttifem prosent, medan i Sør-Afrika er rundt åtte prosent av innbyggjarane sothotalande. Til saman har språket mellom seks og sju millionar talarar.

Sotho Sesotho
Klassifisering	Niger-kongo-språk  Atlantisk   Volta-kongo-språk    Benue-kongo-språk     Bantuspråk      Eigentleg bantuspråk       Sentralt        Sørlege/Sone S         Sotho-tswana          Sotho-tswana-språk
Bruk
Tala i	Lesotho Sør-Afrika
Sothotalande i alt	6 025 000
Skriftsystem	Det latinske alfabetet
Språkkodar
ISO 639-1	st
ISO 639-2	sot
ISO 639-3	sot
Wikipedia på sotho

Utbreiinga av sesotho. Mørkeblå område har større del talarar.

Klassifisering

Sotho høyrer til sotho-tswana-språkgruppa av bantuspråk. Språket er også kjend som sørleg eller sør-sotho, og utgjer ei grein av språkgruppa. Nord-sothospråka eller sepedi er ei anna grein snakka i Sør-Afrika, medan den siste er setswana som blir tala i Sør-Afrika og Botswana.

Grammatikk

Sotho er eit agglutinerande språk som byggjer opp ord ved hjelp av affiks og bøyingar. Det er eit SVO-språk med subjekt-verbal-objekt som standard setningsoppbygging. Rekkjefølgja kan endrast for å leggja vekt på ulike delar av predikatet.

Substantiv blir delte inn i 18 ulike ordklassar som blir markerte med ulike prefiks. Som andre bantuspråk har sotho samsvarsbøyiing mellom dei ulike ordklassane og verb, pronomen og adjektiv.

Skriftspråk

Kvinne i Lesotho på kvinnedagen. Plakaten seier på sotho: «Viss de ikkje høyrer på kvinner, vil me mista tolmodet med dykk.»

Sotho blir skrive med det latinske alfabetet. Skriftspråket blei først utvikla på 1800-talet av misjonærar frå Société des missions évangéliques de Paris til bibelomsetjingar. Skriftspråket blei dermed påverka av fransk ortografi.

Rettskrivinga i Lesotho og Sør-Afrika skil seg noko frå kvarandre i mellom anna val av bokstavar, uttrykking av nasalar i stavingsbyrjingar og i mindre grad i orddeling. I oversynet under er det brukt sørafrikansk ortografi.

Sotho-alfabetet

Teikn	IPA	Merknad	Døme
a	ɑ		ho abela å senda ut
b	b		lebese mjølk
bj	/bʒ/		ho bjarana å knusa
	/bj/	?
d	[d]	allofon av /l/ som berre opptrer framfor dei tronge vokalane (/i/ and /u/)	Modimo God
e	ɪ		ho leka å prøva
	e		ho jwetsa å fortelja
	ɛ		ho sheba å sjå
f	f		ho fumiana å finna
fj	/fʃ/	finst berre i korte passivformer av verb som sluttar med fa; alternativ sh	ho bofjwa å bli bundne
h	h or ɦ	desse lydane er allofonar	ho aha å byggja
hl	ɬ		ho hlahloba to examine
i	i		tho bitsa å ropa på
j	ʒ		mo jlefa arving
	d͡ʒ	alternativ til frikativen /ʒ/	ho ja å eta
k	kʼ	uaspirert	boikarabelo ansvar
kh	k	heilt aspirert, finst for det meste i gamle lånord frå ngunispråk og i ideofonar	lekhokho skorpe i gryte
kg	x		sekgo spider
	kx	alternativ til den velare frikativeen	kgale for lenge sidan
l	l	opptrer ikkje framfor (/i/ eller /u/), der han blir /d/	selepe øks
m	m		ho mamaretsa å lima
n	n		lenaneo
ng	ŋ	kan opptre først i ord	lengolo brev
ny	ɲ	som i spansk el niño	ho nyala å gifta seg
o	ʊ		potso spørsmål
	o		pontsho prov
	ɔ		mongolo skrift
p	pʼ	uaspirert	pitsa gryte
ph	p	aspirert	phuputso undersøking
pj	/pʃʼ/	alternativ tj	ho pjatla å koka godt
pjh	/pʃʰ/	aspirert versjon av lyden ove; alternativ tjh	mpjhe struts
q	ǃ	radikal	ho qoqa å prata
qh	ǃ	aspirert	leqheku eldre person
nq	ǃ	nasal, ofte uttalt som radikal klikkelyd	ho nqosa å skulda
r	ʀ		moriri hår
s	s		Sesotho
sh	ʃ		Moshweshwe Moshoeshoe I
t	tʼ	uaspirert	botala grønheit
th	t		tharollo løysing
tj	t͡ʃʼ		ntja hund
tjh	tʃ		ho ntjhafatsa å fornya
tl	t͡ɬʼ		ho tlatsa å fylla
tlh	tɬ	finst berre som ei nasal form av, eller alternativ til, hl	tlhaho natur
ts	t͡sʼ		ho tsokotsa å skylla
tsh	ts	aspirert	ho tshoha å reddast
u	u		tumo berømtheit
w	w		sewa epidemi
y	j		ho tsamaya å gå

Litteratur

Sotho har ein rik munnleg litteratur som omfattar myter, epos, soger, historiske hendingar, dikt, songar og ordtak. Desse tekstane blei først skrivne ned av europeiske misjonærar frå 1830-talet. Eit døme på ei viktig samling sothosoger er Litsomo tsa Basotho ('Sogene til basothoane') som blei gjevne ut i to delar av presten E. Jacollett i 1909 og 1911.

Av nyare litteratur kan nemnast romanen Chaka av Thomas Mofolo frå 1925, som er omsett til fleire språk.

Bakgrunnsstoff

• Sesotho Online

Kjelder

• Sesotho Publications ved Sesotho Online

• Denne artikkelen bygger på «Sotho language» frå Wikipedia på engelsk, den 22. april 2012.

• Denne artikkelen bygger på «Sotho orthography» frå Wikipedia på engelsk, den 22. april 2012.

Fotnotar