Testament

Eit testament eller testamente (av latin testamentum, 'vitnemål') er eit dokument som inneheld ei nedteikning av kva ein arvelatar (testator eller testatrix) vil skal skje eignelottane sine etter at han eller ho er død. Gjennom testamentet kan ein innanfor avgrensingane til lova (eller samtykket til arvingane) avgjere at dei legale arvereglene skal fråvikast. Sidan tilskiping av testament er ei så viktig avgjerd, og sidan det kan vere fare for at det vil påkallast forfalska testament etter at arvelateren er død, er det i dei fleste land oppretta strenge formreglar som må oppfyllast for at testamentet skal reknast som gyldig. Er ikkje desse reglane oppfylte, vil ikkje testamentet ha nokon verknad.

Avgrensingar i testasjonstilgjenget

Dei nærare reglene som gjeld for kva ein kan avgjere i testamentet varierer frå land til land, men det finst visse fellestrekk. For det første vil testator ikkje kunna avgrensa pliktdelsarven gjennom testamentet, når det gjelld norsk rett definert i arvelova § 29. Det følgjer av denne avgjerda at livsarvingane (borna) til testator har krav på minst to tredjedelar av det han etterlèt seg – men pliktdelen er avgrensa til 1 million kroner per livsarving dersom testator har ein (relativt) stor formue. Mange land har tilsvarande reglar, men det varierer kor stor del livsarvingane har krav på. Eit døme er Sverige, der pliktdelen er på 50 %.

Òg den lovfeste arven til ektefellen (minstearven), som er ¼ av nettoformuen til den avdøde eller minimum 4 G avhengig av økonomien hans, vil ikkje kunna reduserast utan vidare. I norsk rett krev til dømes dette at ektefellen vert underretta på førehand, jf. arvelova § 7. Det er likevel ikkje tilgjenge til å avskjera retten til ein gjenlevende ektefelle til ein minstearv tilsvarande 4 G, jf. arvelova § 7, siste punktum. 4 G er følgjeleg å sjå på som ein «garantert minstearv».

Formreglar

Òg formreglene byggjer i stor grad på dei same prinsippa i dei fleste land. For norsk rett sitt vedkomande finn ein desse reglane i arvelova §§ 48-64. Testator må som hovudregel vere over 18 år og elles oppfylla vilkåra for å ha rettsleg handleevne. Testamentet må vidare vere skriftleg, og det må skrivast under på av to vitne, som anten vitnar om eller får vedkjent seg underskrifta til testator. Vitna må ikkje naudsynlegvis vite kva som står i testamentet, men dei må vite at det er eit testament det er tale om. Det bør vidare stå nedst i dokumentet at vitna stadfestar at testator var «ved sine fulle fem» då han eller ho gjorde disposisjonen, eller liknande formuleringar. For at testamentet skal vere gyldig blir det vidare kravt at vitna ikkje må vere inhabile. Dette inneber at korkje vitna sjølv eller visse av vitna sine nærstående (sjå nærare § 61) må vere tilsagt nokon føremon i testamentet. I likskap med det som gjeld for avtalar kan testamentet dessutan erklærast ugyldig dersom det kan provast at det blei tilverka ved tvang, eller at testator var sinnssjuk i disposisjonsaugneblinken (§§ 62-63).

Ved naudsfall som gjer det umogeleg å oppfylle dei vanlege formreglane, finst det ein snever unntakregel i § 51 (såkalla naudtestament). Det er likevel mykje som skal til for at vilkåra her skal oppfyllast.

Endringar og nye testament

Testamentet kan fritt kallast attende eller endrast, men dette krev at dei same formkrava er oppfylt som nemnt ovanfor. Eit unntak gjeld ved reint tilbakekall – det er anteke at det i slike tilfelle er tilstrekkeleg å streka over dokumentet, øydeleggja det eller liknande. Notoritetsomsyn tilsier likevel at ein går fram på den vanlege måten, med vitne som underskriv på tilbakekallet.

Det er heller ikkje noko i vegen for å ha fleire testament, og i slike tilfelle er alle like gyldige. Ved motstrid vil likevel det nyaste gå føre, og det kan hende at det nye må tolkast slik at det/dei tidlegare testamenta har falle bort.

Eit testament kan gjerast ugjenkalleleg, gjerne slik at testator får noko til gjengjeld for dette frå arvingen medan han endå lever. Namnet som blir brukt på slike testament er arvepakt.

Tolking av testamentet

My Last Will, testament skrive av den dødsdømte svensk-amerikanske arbeidardiktaren Joe Hill 1915

Testamentet må ofte tolkast for å finna fram til kva som er meint. I motsetnad til kva som gjeld ved avtaletolking, som normalt skal vere objektiv for å finne fram til ei naturleg forståing av ordlyden, skal testament som einsidige disposisjonar bli tolka subjektivt, slik testator har meint det. Dette vil seie at dersom det trygt kan leggjast til grunn at testator har meint noko anna enn det resultatet ei rein tolking av ordlyden fører til, er det meininga til den testator som skal leggjast til grunn. Det klassiske dømet er testatoren som disponerer over «biblioteket» sitt – ei nemning han alltid har brukt om sin verdifulle vinkjellar. I slike tilfelle er den vinkjellaren arvingen skal ha, og ikkje boksamlingen. Prinsippet må likevel nyttast med aktsemd, og det skal rimeleg sikre haldepunkt til for å tolke testamentet stikk i strid med ordlyden. Når testamentet vert oppretta er det difor ikkje å rå til at ein nyttar alt for avvikande språkbruk, særleg gjeld dette i tilhøve til å førebyggje tvistar mellom arvingane.

Sjå òg

Kjelder

Denne artikkelen bygger på «Testament» frå Wikipedia på bokmål, den 13. juni 2019.

Bakgrunnsstoff

Arveloven, frå Lovdata
Oversyn over testamentsreglene etter norsk rett (Paragrafen.no) Arkivert 2021-09-24 ved Wayback Machine.