Moss
- Denne artikkelen handlar om byen og tettstaden Moss. For kommunen, sjå Moss kommune.
Moss er ein by og administrasjonssenter i Moss kommune i Østfold fylke. Byen strekker seg ut over kommunegrensene og inkluderer også busetnad i kommunane Rygge og Vestby. Delen av byen som ligg i Moss har 30 201 innbyggjarar (2012). Totalt har heile Moss tettstad ei folkemengd på 49 428 innbyggjarar per 1. januar 2023.
| Moss | |||
| By | |||
 Moss sett frå Jeløya.
| |||
| Land |  Noreg
| ||
|---|---|---|---|
| Fylke | Østfold | ||
| Kommune | Moss | ||
| Areal | 22,29 km² | ||
| Folketal | 49 428 (2023) | ||
| Folketettleik | 2 217 / km² | ||
| Innbyggjarnamn | mossing | ||
| Preposisjon | i/på Moss | ||
 Moss 59°26′02″N 10°39′27″E / 59.433888888889°N 10.6575°E | |||
| Wikimedia Commons: Moss, Norway | |||
Moss ligg på austsida av Oslofjorden og er eit knutepunkt for samferdsel. Byen har ferjesamband over fjorden til Horten i Vestfold fylke, og direkte flysamband til byar i Noreg og Europa gjennom Moss lufthamn, Rygge. I tillegg har byen jernbane, og ligg nært til E 6.
Byen er eit viktig handels- og administrasjonssenter, med eit mangfaldig industri- og handelsmiljø. Moss er sete for fylkesmannen i Østfold og fylkesarbeidskontoret, medan fylkeskommunens administrasjon ligg i Sarpsborg. I byen ligg Sykehuset Østfold Moss og to vidaregåande skolar, Kirkparken VGS og Malakoff VGS, som er drivne av Østfold fylkeskommune.
Moss fekk bystatus i 1720.
Historikk og kultur endre
Moss voks opp ved munningen av Mosseelva der det var kverner og saltkokeri alt i mellomalderen, og frå 1500-talet sagbruksdrift og trelasthandel. Moss er omtalt i 1560 som ladestad og blei kjøpstad i 1720 etter at Moss Jernverk var sett i drift i 1704. Jernverket blei lagt ned i 1876, men hovudbygningen, Konventionsgaarden frå 1778, er verna. Det var her Mossekonvensjonen blei underteikna i 1814. Den moderne industrialiseringa starta i Moss i siste tredjedel av 1800-talet med etablering av mellom anna hermetikkfabrikk, fabrikk for oljeklede (Helly Hansen), treforedlingsverksemd (M. Peterson & Søn AS) og glasproduksjon (Moss Glasværk).
På sørsida av Jeløy ligg Alby gård med kunstgalleriet Galleri F 15. Her er det også oppretta eit naturvernsenter. Rød Gård har allsidige kulturaktivitetar. På vestsida ligg Refsnes Gods, som nå er hotell.
Sjå òg endre
Kjelder endre
- Tor Guttu. «På eller i Moss? - Riksmålsforbundet». Riksmålsforbundet. Henta 5. juni 2013.
«Moss_-_tettsted» av Geir Thorsnæs / Kunnskapsforlagets papirleksikon i Store norske leksikon, snl.no. «Moss – tettsted» i Store norske leksikon, snl.no.
